Jiyanname

Nûrî Ehmed Taha Abdullah Axa ku bi navê Şêrdil tê naskirin di sala 1921ê de li Silêmaniyê ji dayik bûye, bi eslê xwe ji eşîra Mukriyan e, bapîrê wî Ebdullah Axayê Dîbûkrî di nîveka sedsala nozdehan de ji herêma Dibûkrî ya Mukriyan a Rojhilatê Kurdistanê derket û koçî Silêmaniyê kir, birayê herdu helbestvanan Kamîran Ehmed Taha (1929-1986) naskirî bi Kamîran Mukrî û Ehmed Derwêş Ebdullah (1911-1998) naskirî bi Exol e.

Nûrî Ehmed Taha destpêkê di Hucreyê de dest bi xwendina olî kiriye, xwendina xwe ya seretayî û navîn li Silêmaniyê qedandiye, di sala 1939an de dibistana amadeyî li bajarê Kerkûkê qedandiye, di sala 1939an de dikeve Koleja Leşkerî ya Bexdayê, di sala 1941ê de, bi pileya milazimê duyemîn, Koleja Leşkerî ya Bexdayê qedand û di heman salê de tevlî Partiya Hîwa bû, di sala 1941ê de bi Necîbe Ebdî Emînî re zewiciye.

Di sala 1975’an de, piştî nêkçûna Şoreşa Îlonê, koçberî Îranê bû, piştre berê xwe da Komara Erebî ya Sûriyê, piştre berê xwe da Almanyayê û di 21’ê Cotmeha 1977’an de vegeriya Iraqê, piştî Serhildana Kurdistanê ya sala 1991ê koçî Rojhilatê Kurdistanê bû û di 21ê Gulana 1991ê de li bajarê Serdeştê yê Rojhilatê Kurdistanê koça dawî kir û li Girê Seywan ê bajarê Silêmaniyê hate veşartin, zimanên Kurdî û Erebî baş dizanibû.

Xebatname

Di sala 1935’an de tevlî refên Komeleya Azadiya Kurd dibe, di sala 1936an de beşdarî merasîma cenazeyê General Mistefa Paşa Yamulkî (1866-1936) li bajarê Silêmaniyê dibe, di sala 1939 de, ji endamê çalak ên Komela Darker bû, di sala 1941ê de tevlî Partiya Hîwa a Kurdî dibe, di sala 1941ê de li serbazgeha Qerexan a li nêzî Xaneqînê li devera Germasîrê xizmet kiriye, di sala 1943an de li bajarê Silêmaniyê bi Serok Mistefa Barzanî (1903-1979) re hevdîtin kir, di sala 1944an de tevlî refên Komela Vejîna Kurd (J.K) dibe, di sala 1944an de ji ber helwesta xwe ya kurdewarî pênc salan di zindanê de ma û piştre bi rêya sê leşkerên kurd ji zindana navendî ya Bexdayê reviya, di sala 1945’an de endamê Komîteya Azadiyê bû, di sala 1946an de diçe Rojhilatê Kurdistanê, di havîna sala 1946ê de serperiştiya komeke şêst pêşmergeyan kir ku li komara Nîştimanî ya Azerbaycanê dewreya topxaneyê werdigirt, di sala 1946an de di nav desteya damezrênerên Partiya Demokrat a Kurd de bû, di sala 1946’an de fermandariya paşvekişandineke rêkxistî û bê zerar a Artêşa Komara Demokratîk a Kurdistanê li eniya Seqzê kir, di 21ê Kanûna yekem a 1946ê de, ew endamê şanda danûstandinan a Başûrê Kurdistanê bû bi rayedarên Îran, Amerîka û Brîtanya re bo Tehranê ji bo ku başûriyên Kurdistanê vegerin ser axa xwe, di sala 1946an de, piştî rûxandina Komara Demokrat a Kurdistanê, li bajarokê Nexedeyê endamê şanda Kurd bû ku bi Serheng Gafarî re, nûnerê artêşa Îranê danûstandinan bike, di sala 1947an de vedigere Başûrê Kurdistanê û li gundê Zînwêy Şêx yê parêzgeha Hewlêrê hat girtin û ji ber beşdarbûna di nava artêşa Komara Demokrat a Kurdistanê de di zindana navendî ya Bexdayê de hatiye girtin û heta sala 1953an bi fermana şahane hatiye azadkirin, di dawiya sala 1952an de, ew tê veguhestin zîndana Silêmaniyê, di sala 1953 de, di rojnameyeke erebî de li Bexdayê wî berdana xwe bi fişara raya giştî ya li ser hukûmetê girê da.

Di sala 1953an de ji aliyê nûnerên kongreya sêyemîn ve wek endamê Komîteya Navendî ya Partiya Demokrat a Kurdistanê – Iraq hat hilbijartin, di sala 1954an de ji bajarê Helebce yê wê demê girêday parêzgeha Silêmaniyê bû xwe jibo Encûmena nûnerên Padîşahiya Iraqê berbijar kir, lê ji aliyê rayedaran ve hat astengkirin û birin Xurmalê a parêzgeha Helebce, di Hezîrana 1954an de endamê komîteya hevbeş a Partiya Demokrat a Kurdistanê – Iraq û Partiya Komunîst a Iraqê bû, sala 1954-da, ew berpirsiyarê komîteya Liqa çaran bû, di Cotmeha 1956’an de endamê komîteya pêşwazîkirina termê Şêx Mehmûd Seîd (1881-1956) bû, ku bi navê Şêx Mehmûdê Hefîd jî tê naskirin, bi helkefta merasîma cenazeyê wî piştî xwepêşandanan demekê li Silêmaniyê ji aliyê Polîsên Siwar yên Padîşahiya Iraqê ve li bingeha polîsên Serşeqam hat binçavkirin, di sala 1956an de dibe endamê Komîteya Navendî ya Partiya Demokrat a Yekgirtû a Kurdistanê (Yekgirtina Duyemîn), di sala 1958 de, ew ligel çendîn kesayetiyan ji bo vegera general Mistefa Barzanî (1903-1979) bo welat serdana bajarê Pragê kir, di 19ê Îlona 1958ê de ligel Serok Mistefa Barzanî gihîşt firokexaneya Qahîreyê û li Koşka Qubbe ji aliyê Serok Cemal Ebdul Nasir (1918-1970) ve hatin pêşwazîkirin, di 6ê Cotmeha 1958an de ligel Serok Mistefa Barzanî gihîşt firokexaneya Musena ya Bexdayê û ji aliyê gelê Kurd û Ereb ve hatin pêşwazîkirin, di Gulana 1959’an de ji ber beşdarbûna Şoreşa Barzan a Duyem ji aliyê desthilatdaran ve lê hat bûrîn, di sala 1959an de ligel General Mistefa Barzanî serdana Silêmaniyê dike, di sala 1959ê de ligel Serok Mistefa Barzanî serdana gora şehîd Mistefa Xoşnaw û Mihemed Mehmûd Qudsî damezrênerên Partiya Demokrat a Kurd kir û piştre jî serdana malên her du şehîdan kir, di sala 1959an de ji aliyê nûnerên kongireya çarem ve wek endamê Komîteya Navendî ya Partiya Demokrat a Kurdistanê - Iraq hat hilbijartin, di 23ê Adara 1959an de, bi biryareke komarî ku ji aliyê Encûmena Serweriya Iraqê ve hatiye îmzekirin bi pileya Neqîb di artêşa Iraqê de hate vegerandin, di sala 1959an de bi qeymeqamê Rutbe û bi pileya Neqîbê serbaziyê hat damezrandin.

Di sala 1960an de ji aliyê nûnerên Kongreya Pêncemîn wek endamê Komîteya Navendî ya Partiya Demokrat a Kurdistanê hate hilbijartin, di Mijdara 1960an de endamê Komîteya rêkxistina Şoreşê û berpirsê Silêmaniyê bû, di 17'ê Kanûna duyem a1961'an de bi qerarnameya komarê bi pileya Neqîb xanenişîn dibe, di sala 1961ê de tevlî refên Hêzên Pêşmerge bû, di sala 1961ê de serpereştiya Pêşmerge li nava bajarê Silêmaniyê kir, ku çalakiyên leşkerî dikirin, di sala 1961 de berpirsê komîteya liqa çaran, ji 18 heta 23 Kanûna yekem a 1961an, beşdarî civîna Komîteya Navendî ya Partiya Demokrat a Kurdistanê (PDK) li gundê Ewdelanê yê parêzgeha Silêmaniyê bû, ji bo berdewamkirina Şoreşa Îlonê dengê xwe da danûstandinên bi hikûmeta Abdulkerîm Qasim (1914-1963) re, di sala 1961ê de, di destpêka Şoreşa Îlonê de, li Silêmaniyê bi nave nepenî Şêrdil dest bi têkoşîneke veşartî dike û çavdêriya çapxaneya Xebat dike, di sala 1964 de, alîgirê aştiyê bû di navbera baskê serok û koma Mekteba Siyasî de, di sala 1964’an de ji ber piştgirîkirina Koma Mekteba Siyasî û biryarên Konferansa Mawetê di kongreya 6’an a Partiya Demokrat a Kurdistanê (PDK) de ji nava refên Partiya Demokrat a Kurdistanê (PDK) hate dûrxistin, piştî ku koma Îbrahîm Ehmed-Celal Talebanî di 28ê Kanûna duyem a 1966an de çûne nava hikûmeta Iraqê û pişta xwe dan Şoreşa Îlonê di 21ê Sibata 1966an de ligel Endazyar Elî Ebdullah Emîn (1926-2017) û Endezyar Nûrî Şawês (1922-1981) nameyek ji Serok Mistefa Barzanî re nivîsand û ji bo xizmeta Şoreşa Îlonê û PDK’ê amadebûna xwe nîşan da, di 2ê Cotmeha 1966an de ji artêşa Iraqê xanenişîn bû.

Çavkanî:

1. Arşîva Desteya Insîklopediyê ya Partiya Demokrat a Kurdistanê.

2. Be kuşiş, kambîz rizim ara û kawe beyat, xatirat û asnad siphebd hac'lî rizim ara, (tihran  neşir pirdîs daniş  çapxane telaye afaq  1393 hi . Ş), ê 180.

3. Osman Elî, dîrasat fî El-hereke El-kurdye El-m'asîre 1833  1946 dîrase tarîxye wesaqye, (Erbîl  mekteb El-tefsîr  metbe'e El-seqafe  2003m), ê 701.

4. Qadir Emînî Qudsî, Mukriyan û bûyerên wê yên serdema Sefewiyan, (Seqiz, Weşanxaneya Gutar, 2016), r. 190-191,211.

5. Wîlyam Îxiltin El-ibin, cimhuryet Mehabad  cimhurye 1946 El-kurdye, tercumet wete'lîq Cercîs Fethulla, (Erbîl  dar Aras liltîba'e weelneşir û menşurat El-cemel  2012m), ê 100.

6. Fazil Resûl, Kurdistan welsiyase El-suvîtiye fî elşerq elewset, tercumet Xesan Nu'man, (El-Silîmanye  mekteb elifkir welwe'î fî El-îtthad elwetenî elkurdistanî  metbe'et mosese Hemdî liltîba'e welneşr  2008m), ê 259, 264.

7. Feysel Resûl Xoşnaw, Jînenîgariya Efserên Kurd, Beş II, (Tehran - Çapxaneya Rojhelat - 2020), r. 322-325.

8. Kirîs Kuçra, cinbiş milî kird, tircmey abrahîm younisî, çap dum, (tihran  musse antişarat Nigae  1377hi ş), ê 226, 238, 253.

9. Mehdî Mohammed Qadir, Pêşketinên Siyasî li Kurdistana Iraqê 1945-1958, (Silêmanî, Navenda Lêkolînên Stratejîk a Kurdistanê, 2005), r. 116, 122, 132, 134, 162, 299, 348-349.

10. Abdurrahman Şerefkendî, Çêştî Micêwir, (Parîs, 1997), r. 356, 361.

11. Cemal Nebez, Bîranînên Rojên Ku na Vegerin, (Silêmanî - Çapxaneya Şivan - 2017), r. 52, 333-334.

12. Tofîq Mela Sedîq, Bîranînên Rojên Partayetî, Pêşmerge û Dûrxistina min, Çapa 2, (Hewlêr, Çapxaneya Şehab, 1996), r. 16, 21, 73.

13. Ehmed Dilzar, Bîranînên Rojên Jiyana Min, (Hewlêr – Wezareta Rewşenbîrî û Ciwanan – Çapxaneya Şehab ​​– 2019), r 127.

14. Ehmed Bawar, Dîroka Hemdem a Iraqê 1914-1968, (Silêmanî, Çapxaneya Karo, 2018), r. 268, 357.

15. Afrasyaw Hewramî, Barzanî Mistefa di Çend Belgeyên Sovyetê de 1945-1958, (Hewlêr, Weşanxaneya Aras, Çapxaneya Wezareta Perwerdeyê, 2002), r 132.

16. Ebulhesen Tefrişyan, qiyam efisran Xirasan, çap dum, (tihran  intişarat etles  1367hi ş), ê 116.

17. Bekir Ebdulkerîm Hewêzî, Geştek bo Komara Mehabadê, Bîranînên Min li Rojhilatê Kurdistanê 1944-1947, (Hewlêr, Weşanxaneya Aras, 2001), r. 19, 30, 37, 38, 101.

18. Salar Hefîd, Elî El-Eskerî welhukim lîltarîx, (bîdun mekan  bîdun sene), ê 28.

19. Hebîb Mihemed Kerîm, tarîx elhizb eldîmuqratî elkurdistanî  elîraq(fî mihetat reîsye) 1946 1993, (Duhok  metbe'e Xebat  1998m), ê 33, 50, 57, 61, 68.

20. Hesen Erfe', kirdeha û yek birsî tarîxî û siyasî, (bî ca  bî ta), ê  79, 139.

21. Hema Ferec Helebceyî, Ji Şinriwê heta Stockholmê, çapa 3., (Silêmanî - Çapxaneya Karo - 2015), r. 15-16, 25, 152.

22. Dana Admiz Şimdit, rihle îla rical şic'an fî Kurdistan, tercume we te'lîq Cercîs Fethulla, (Erbîl  dar Aras liltîba'e welneşir  metb'e wezare elterbiye  1999m), ê 168.

23. Eldiktur Kemal Foad yetehdes lîqenewat î'lam elîtîhad elwetenî elkurdistanî, cerîdet elîtîhad, elsehîfe elmerkezye lîlîtîhad elwetenî elkurdistanî, el'eded 495, El-Silîmanye, elcum'e, 18 Mijdara 2002an, ê 11.

24. Zahir Sawz, Aha Baçkolî Xeyat, Karwanek Bêpiçan û Têkoşîna Serbilindî, Rojnameya Brayatî, Organa Partiya Demokrat a Kurdistanê -Yekgirtû, hejmar 1881, Hewlêr, Pêncşem, 24.02.1994, r. 6-7.

25. Şêx Talib Seyîd Elî, Kurtîya Bîranînên Jiyana Min, Bernivîs û Pêdaçûn ji alîyê Ebdulxalid Sebir ve, (Silêmanî - Çapxaneya Karo - 2014), r 56.

26. Ebdulcebar Ebidmistefa, ticrubet el'emel elcebhewî fî elîraq beyn 1921  1958, (Bexdad  dar elhurye lîltîba'e  1978m), ê 142.

27. Abdul Xalid Saber (Mamosta Xalid), Şecerey bnemale dêrînekanî Silêmanî di salên 1784-1914, Çapa Duyem, (Beyrût, Çapxaneya Glory Green, 2010), r. 789-790, 793.

28. Elî Sincarî, elqezye elkurdye wehzib elbe's el'erebî elîştîrakî fî elîraq, elcuz alsalis, (Duhok  metb'et Xanî  2012m), ê 186.

29. Elî Ebdullah, Dîroka Partiya Demokrat a Kurdistana Iraqê heta Kongireya Sêyem, (Bê cih, Îlon 1968), r. 52, 74.

30. Faruq Îbrahîm Şerîf, elzubat elkurd fî elceyş elîraqî munz tesîse am 1921, elcuz alsalis, (El-ilîmanye  2018m), ê 52.

31. Kaws Qeftan, elhereke elqewmye eltehrurye elkurdye fî Kurdistan elîraq 1958  1964, (El-Silîmanye  elmudîrye el'ame lîltîba'e welneşr  2004m), ê 161 162.

32. Mersum cimhurî reqem 33, cerîde elweqaî' elîraqye, wezaret elîrşad fî elîraq, el'eded 4890, elsene alsalise, Bexdad, elsulasa, 7 şibat 1961m, ê 1.

33. Mesûd Barzanî, Barzanî û Tevgera Rizgarîxwaz a Kurd, Berg Sêyem, Çapa Duyem, (Hewlêr - Çapxaneya Wezareta Perwerdehiyê - 2002), r. 144, 215, 244.