Jiyanname

Elî Ebdullah Reza, ku bi (Elî Eskerî û Şalaw), tê nasîn, di sala 1937 an de li bajarê Silêmaniyê hatiye dinê. Ji şêxên rêbaza Neqşebendî ya Heqqê ye ku girêdayî rêbaza Mewlana Xalidê Neqşebendî Şarezûrî ne û rehên wan digihîjin Şêx Îsayê Berzincî û biraziyê Şêx Ebdulkerîmê Şedelê (1893 - 1943) û Mamê Reza Şedelê (1905 - 1961) ye ku ji alîgir û heyrana Şoreşa Yekemîn a Barzanê bû.

Derçûyê qonaxa amadehiyê ye. Di sala 1959 an de bi Sebihe Şêx Celal Sergelûwî re zewicîye. Di sala 1975 an de piştî têkçûna Şoreşa Îlonê ji bo demeke kurt berê xwe daye Padîşahiya Îranê. Di 31 ê Tebaxa 1975 an de bi fermana Encûmena Serkirdayetiya Şoreşê ya Iraqê wek rêvebirê şaredariya qezaya Refaî ya li Başûrê Iraqê hatiye damezrandin. Zimanên Kurdî, Farsî û Erebî dizanibû.

Xebatname

Elî Eskerî di sala 1958 an de endamê serkirdayetiya Yekîtiya Xwendevanên Kurdistanê û Yekîtiya Ciwanên Dêmokrat a Kurdistanê bûye. Di sala 1958 an de berpirsê rêxistinên Kerkûkê yên Yekîtiya Xwendevanên Kurdistanê bûye. Di sala 1959 an de ji aliyê nûnerên kongreyê ve wek endamê Komîteya Çavdêrî û Pişkinîna Bilind a Partiya Dêmokrat a Kurdistanê – Iraq (Kongreya Çaremîn) hatiye hilbijartin. Roja Şemî 8 ê Kanûna Duyemîn a 1960 an de yek ji endamên desteya damezrîner a qonaxa eşkere ya Partiya Dêmokrat a Kurdistanê – Iraq bûye. Di sala 1960 an de ji aliyê nûnerên kongreyê ve wek endamê Komîteya Navendî ya Partiya Dêmokrat a Kurdistanê (Kongreya Pêncemîn) hatiye hilbijartin. Di meha Mijdara 1960 an de endamê Komîteya Rêxistinê ya Şoreşgerî û berpirsê Kerkûkê bûye.

Di sala 1961 an de bûye berpirsê Komîteya Şaxê Yekemîn ê Partiya Dêmokrat a Kurdistanê û her di heman salê de piştî destpêkirina Şoreşa Îlonê tevlî şoreşê bûye. Di qonaxa destpêkê ya Şoreşa Îlonê de li Badînanê bi navê nehênî Şalaw û wek duyemîn fermandarê hêzên raperîner ên Şoreşa Îlonê li herêma Badînanê kar girt ser xwe. Paşê ji aliyê Mekteba Siyasî ya Partiya Dêmokrat a Kurdistanê ve ji bo Parêzgeha Kerkûkê hatiye veguhestin. Di sala 1961 an de beşdarî civîna berfireh a Ewdelaniyê kiriye û deng daye parastin û şoreşê. Di sala 1962 an de ji aliyê serkirdayetiya Şoreşa Îlonê ve bûye fermandarê Hêza Xebat. Di sala 1964 an de beşdarê Konferansa Mawetê bûye û bi vê yekê ji Kongreya Şeşemîn a Partiya Dêmokrat a Kurdistanê hatiye dûrxistin. Paşê di 6 ê Tîrmeha 1965 an de piştî derketina fermana lêborîna giştî ji aliyê Mistefa Barzanî (1903 - 1979) serokê Partiya Dêmokrat a Kurdistanê û Encûmena Serkirdayetiya Şoreşê ya Kurdistana Iraqê ji bo alîgirên baskê Mekteba Siyasî, ji Hemedanê li Padîşahiya Îranê vegeriyaye gundê Hacî Omeran ê girêdayî Parêzgeha Hewlêrê û bi Serok Mistefa Barzanî re hevdîtinê kiriye. Di sala 1965 an de beşdarî şerê Çiyayê Korekê yê sînorê qezaya Rewandizê ya girêdayî Parêzgeha Hewlêrê li dijî hêzên artêşa Iraqê kiriye.

Di 28 ê Tebaxa 1966 an de li Tîmarê (Germiyan) beşdarî yekemîn kombûna grûpa Îbrahîm Ehmed – Celal Talebanî kiriye. Di 28 ê Kanûna Duyemîn a 1966 an de bi Celal Talebanî (1933 - 2017) û Omer Mistefa Mihemed Emîn (1923 - 1992) ku bi Omer Debabe tê nasîn û Hilmî Elî Şerîf (1930 - 1998) re Dola Reqe ya girêdayî Parêzgeha Silêmaniyê terikandiye û berê xwe daye sînorê desthilatdariya hikûmeta Iraqê û pişta xwe daye Şoreşa Îlonê. Di 15 ê Cotmeha 1970 an de bi hevrêtiya Îbrahîm Ehmed Fetah (1914 - 2000) û Omer Mistefa Mihemedemîn (1923 - 1992) ku bi Omer Debabe tê nasîn, li baregeha Barzanî ya li gundê Dîlmanê bi Serok Mistefa Barzanî re hevdîtin kiriye û bi hev re ketine ber lêborînê û heta têkçûna Şoreşa Îlonê li bajarokê Gelala yê herêma Balekê ya girêdayî Parêzgeha Hewlêrê bi cih bûye.

Di 10 ê Sibata 1971 an de ji bo cara duyemîn tevlî refên Partiya Dêmokrat a Kurdistanê bûye. Di sala 1973 an de ji aliyê serkirdayetiya Partiya Dêmokrat a Kurdistanê ve bûye fermandarê Hêza Deşta Hewlêrê. Di salên (1974 - 1975) de endamê Mekteba Leşkerî ya Şoreşa Îlonê bûye. Di nîvê meha Nîsana 1975 an de beşdarî civîna berfireh a Urmiyê kiriye bi armanca berdewamiya xebat û berxwedanê. Di 24 ê Nîsana 1975 an de li ser peywirdariya Serok Mistefa Barzanî vegeriyaye Başûrê Kurdistanê bi armanca amadekirina rewşê ji bo şoreşê û alîkariya madî jê re hatiye kirin û şîfreya têkiliyê jê re hatiye dayîn. Di 28 ê Nîsana 1975 an de vegeriyaye bajarê Silêmaniyê û di 30 ê Nîsana 1975 an de ji aliyê rêvebirê asayîşa Silêmaniyê ve hatiye dûrxistin bo bajarê Bexdayê. Di 23ê Tebaxa 1976 an de li şikefta Hencîrlûyê bi nûnerê serkirdayetiya demkî ya Partiya Dêmokrat a Kurdistanê re dest bi danûstandin û danûstendinê kiriye. Di 10 ê Cotmeha 1976 an de beşdarî civîna berfireh a Sûre Giley a Tevgera Sosyalîst a Kurdistanê kiriye. Di 31 ê Tebaxa 1977 an de beşdarî yekemîn civîna serkirdayetiya Yekîtiya Niştimanî ya Kurdistanê li Dola Kostê ya li sêgoşeya sînorê navneteweyî (Iraq – Tirkiye – Îran) ya girêdayî Parêzgeha Hewlêrê kiriye bi armanca dabeşkirina postên rêveberiyê û wek fermandarê hêza Pêşmerge hatiye hilbijartin. Di sala 1976 an de di nav damezrînerên Tevgera Sosyalîst a Kurdistanê de bûye. Di sala 1976 an de tevlî refên hêza Pêşmerge bûye. Di sala 1976 an de li herêma Pişderê ya sînorê Parêzgeha Silêmaniyê çalakiyên çekdarî li dijî artêşa Iraqê hebûne. Di havîna sala 1976 an de li gundê Xurxure yê girêdayî Parêzgeha Silêmaniyê bi armanca hevahengiya bi hêzên serkirdayetiya demkî ya Partiya Dêmokrat a Kurdistanê re bi Doktor Kemal Kerkûkî re hevdîtin kiriye. Di payîza 1976 an de bi armanca hevahengiya hêzan li mizgefta gundê Gelala ya li sînorê Parêzgeha Silêmaniyê bi Kemal Kerkûkî re civiyaye. Di sala 1977 an de bûye endamê Mekteba Siyasî ya Yekîtiya Niştimanî ya Kurdistanê. Di sala 1977 an de wek fermandarê hêza Pêşmerge ya Yekîtiya Niştimanî ya Kurdistanê hatiye destnîşankirin.

Çavkanî :

1 - Arşîva Desteya însîklopediya Partiya Dêmokrat a Kurdistanê.

2 - Fatih Resûl, Di Karwaneke Dûr û Dirêj de, (Stockholm – 1997), r. 160 - 161.

3 - Elî Sincarî, Pirsa Kurd û Partiya Baas a Ereban a Sosyalîst li Iraqê, Beşa Sêyemîn, (Dihok – Çapxaneya Xanî – 2012), r. 204, 359, 388 - 390, 394 - 395.

4 - Teksta Gotara Mam Celal di Merasîma Bîranîna 10 Salî ya Şehîdê Rêber Omer Debabe de, Rojnameya Kurdistanî Nû, Organa Yekîtiya Niştimanî ya Kurdistanê, Hejmar 2671, Sal 11, Silêmanî, Çarşemî, 30 Kanûna Duyemîn 2002, r. 3.

5 - Mihemed Îsmaîl Mihemed, Şopandinek li ser Gotara Birêz Ferhad Ewnî ya ku di Kovara Gulan El-Erebî de hatiye weşandin, Kovara Gulan El-Erebî, Hejmar 29, Hewlêr, Çapxaneya El-Seqafî, 29 Cotmeh 1998, r. 112.

6 - Aram Kerîm, Ez Mam Celal Nas dikim, Beşa Yekemîn, (Bê Cih – 2000), r. 13, 20 - 21.

7 - Eqîla Rewandizî, Bîranîn û Aferîn, (Hewlêr – Navenda Şawûşka ji bo Çalakiyên Roşenbîrî – Çapxaneya Perwerdeyê – 2005), r. 134.

8 - Şiwan Husên Şînîk Balekî, Gewher Namîq Salm 1946 – 2011: Jiyan û Berhem û Rolê Siyasî, Zanîngeha Soran, Fakulteya Adabê, 2016, (Teza Masterê ya Neçapkirî), r. 80-81.

9 - Chris Kutschera, Tevgera Neteweyî ya Kurd, Wergera Îbrahîm Yûnisî, Çapa Duyemîn, (Tehran – Dezgeha Weşanên Nîgah – 1377h.), r. 280, 312, 322.

10 - Şiwan Mihemed Emîn Taha Xoşnaw, Hewlêr di Navbera Salên 1963 – 1970 de: Lêkolîneke Dîrokî ye di Rewşa Siyasî de, (Hewlêr – Çapxaneya Zanîngeha Selaheddîn – 2016), r. 45, 170.

11 - David McDowall, Dîroka Kurdên Nûjen, (Beyrût – Weşanxaneya El-Farabî – 2004), r. 518 - 519.

12 - Ebdulrehman Şerefkendî, Çêştî Micêwir, (Parîs – 1997), r. 452 - 453.

13 - Şewket Xeznedar, Rêwîtî û Qonaxên Hizba Komunîst a Iraqê... Nêrînek ji Hundir, (Beyrût – Dar El-Kunûz El-Edebîye – 2005), r. 137.

14 - Ebdul Fettah El Botanî, Lêkolîn û Gotarên di Dîroka Kurd û Iraqê ya Hemdem de, (Hewlêr – Weşanxaneya Spîrêz ji bo Çap û Weşanê – Çapxaneya Hacî Haşim – 2007), r. 382, 387.

15 - Mihemed Hesen Sergêynêlî, Eşîra Ako di Navbera Dîroka Kevin û Nû de, Cildê Yekemîn, Çapa Duyemîn, (Hewlêr – Çapxaneya Rojhilat – 2019), r. 447, 449.

16 - Mam Celal, Îbrahîm Ehmed: Serkêşekî Jîr û Zana yê Serdemeke Nû ya Kurdayetiyê, Kovara Xak, Hejmar 58, Sal 5, Silêmanî, Çapxaneya Ofseta Diler, 10 Nîsan 2002, r. 8.

17 - Mistefa Ebdulrehman Yûnis Erdanî, Sersink: Havîngeh û Wargeha Şahane 1922 – 2016, (Bexda – Çapxaneya (El-Cewahirî ji bo Çap û Weşanê) – 2017), r. 146.

18 - Tewfîqê Mela Sidîq, Bîranînên Rojên Hizbayetî û Pêşmergetî û Dûrxistina Min, Çapa Duyemîn, (Hewlêr – Çapxaneya Şehab – 1996), r. 72 - 73, 95 - 96.

19 - Resûl Reşîd Seîd, Bîranînên Pêşmergeyekî, (Bê Cih – 2017), r. 37, 46, 90 - 91.

20 - Salih Reşîd (amadekar), Mam Celal: Dîdara Temen, Ji Ciwantiyê Heta Koşka Komarê, Cildê Yekem, (Silêmanî – Çapxaneya Karo – 2017), r. 183, 309, 366.

21 - Salih Reşîd (amadekar), Mam Celal: Dîdara Temen, Ji Ciwantiyê Heta Koşka Komarê, Cildê Duyemîn, (Silêmanî – Çapxaneya Karo – 2017), r. 78.

22 - Îbrahîm Ehmed, Têzîyek ji Xebata Kaka Omer Debabe, Rojnameya Kurdistanî Nû, Organa Yekîtiya Niştimanî ya Kurdistanê, Hejmar 303, Sal 2, Hewlêr, Înî 29 Kanûna Duyemîn 1993, r. 5.

23 - Talîb Moriyasî, Gerîn Li dû Rastiyê, Cildê Yekemîn, (Hewlêr – 2004), r. 132.

24 - Cemal Baban, Alimên Kurd ên Iraqê, (Silêmanî – Rêveberiya Giştî ya Çap û Weşanê – Çapxaneya Şivan – 2006), r. 526.

25 - Hebîb Mihemed Kerîm, Dîroka Partiya Dêmokrat a Kurdistanê – Iraq (Di Qonaxên Sereke de) 1946 – 1993, (Dihok – Çapxaneya Xebat – 1998), r. 61, 67 - 68.

26 - Hesen Erfe', Kurd û Lêkolîneke Dîrokî û Siyasî, (Bê Cih – Bê Sal), r. 140.

27 - Rojîn Çelebî Munîr, Zaxo: 14 ê Tîrmeha 1958 – 6 ê Adara 1975, (Bê Cih – Navenda Zaxo ji bo Lêkolînên Kurdî – 2018), r. 121, 223, 226.

28 - Heso Hurmî, Hin Dîmen ji Jiyana Emîr Tehsîn Seîd Elî Beg, (Hewlêr – Çapxaneya Rojhilat – 2017), r. 155.

29 - Ehmed Şerîf Lek, Şiroveya Rûdanên Dîrokî, Cildê Duyemîn, (Hewlêr – Çapxaneya Rojhilat – 2019), r. 67.

30 - Heme Ferhad Helebceyî, Ji Şinrewê heta Stockholmê, Çapa Sêyemîn, (Silêmanî – Çapxaneya Karo – 2015), r. 168, 203, 278 - 279.

31 - Xelef Xafûr, Defrî Zêrîn, Cildê Yekemîn, (Kerkûk – Komeleya Ronakbîrî û Civakî ya Kerkûkê – Çapxaneya Karo – 2011), r. 44.

32 - Dana Adams Schmidt, Rêwîtî ber bi Mêrên Wêrek li Kurdistanê, Wergera û Şîroveya Cêrcîs Fethullah, (Hewlêr – Weşanxaneya Aras ji bo Çap û Weşanê – Çapxaneya Wezareta Perwerdeyê – 1999), r. 357.

33 - Ardeşîr Peşeng, Kurd di Navbera Şerê Îran û Iraqê de, (Tehran – Weşanxaneya Merz û Bûm – 1394h.ş.), r. 153.

34 - David Mc Dowall, Dîroka Hemdem a Kurd, Wergera Îbrahîm Yûnisî, Çapa Çaremîn, (Tehran – Weşanxaneya Panîz – Çapxaneya Dalaho – 1393h.ş.), r. 536 - 538.

35 - Serhed Yûnis Mihemed, Ji Şarezûrê heta Nasiriyê, (Hewlêr – Çapxaneya Hêvî – 2018z), r. 127.

36 - Selam Ebdulkerîm, Jiyana Siyasî li Başûrê Kurdistanê 1975 – 1991, (Silêmanî – Çap û Weşanên Çarçira – 2011), r. 43.

37 - Seyîd Elî Mûjanî, Solmaz Sidqî, Îlaha Ne'metî..., Ferhenga Rewşenbîr û Malbatên Hemdem ên Iraqê, (Tehran – Weşanxaneya Ezam – 1392h.ş.), r. 905.

38 - Ebdulsettar Tahir Şerîf, Komele û Rêxistin û Hizbên Kurdî 1908 – 1958, (Bexda – Weşanxaneya El-Şuûn El - Seqafîye – 1989), r. 182, 202, 205.

39 - Ebdulsettar Tahir Şerîf, Dîroka Hizba Şoreşger a Kurdistanê, Çapa Duyemîn, (Bexda – Weşanên El-Şoreşî – 1979), r. 170, 172, 182.

40 - Elî Sincarî, Pirsa Kurd û Partiya Baas a Ereban a Sosyalîst li Iraqê, Beşa Sêyemîn, (Dihok – Çapxaneya Xanî – 2012), r. 206 - 207, 330.

41 - Mihemed Sehl Taqoş, Dîroka Kurdan 637 – 2015, (Beyrût – Weşanxaneya El - Nefais ji bo Çap û Weşan û Belavkirinê – 2015), r. 261 - 262.

42 - Omer Ebdulazîz, Ansîklopediya Kurd û Kurdistanê, Cildê Yekemîn, (Silêmanî – 2018z), r. 504 - 507.

43 - Salar Hafîd, Elî Eskerî û Hukim ji bo Dîrokê, (Bê Cih – Bê Sal), r. 29, 39, 44 - 45.

44 - Fazil Kerîm Ehmed, Bi Xewnên Mezin ketin Rê, Cildê Yekemîn, (Silêmanî – Çapxaneya Tehran – 2019), r. 134 - 136, 144, 294, 321, 335, 402.

45 - Ferîd Esaserd, Ansîklopediya Yekîtiya Niştimanî ya Kurdistanê, Çapa Duyemîn, (Silêmanî – Akademiya Hişyarî û Pêşxistina Kadîran – 2015), r. 516 - 517.

46 - Fûad Sidîq, Gerdelûla Siyasetê, (Hewlêr – Wezareta Rewşenbîrî – Rêveberiya Giştî ya Çap û Weşanê – Çapxaneya Roşenbîrî – 2006), r. 150, 156 - 157.

47 - Biryara Encûmena Serkirdayetiya Şoreşê Hejmar 926, Rojnameya Weqayi'a Iraqê, Wezareta Dadê ya Bexdayê, Hejmar 2488, Sal 18, Bexda, Duşemî, 8 Îlon 1975, r. 8.

48 - Kazim Hebîb, Hin Dîmenên Iraqê yên Sedsala Bîstemîn: Iraq di Serdema Komarî de, Beşa Duyemîn, Pirtûka Nehemîn, (Hewlêr – Dar Aras ji bo Çap û Weşanê – 2013), r. 352, 358.

49 - Kongreya Pêncemîn a Partiya Dêmokrat a Kurdistanê, Kovara Rojî Nû, Hejmar 3, Sal 1, Silêmanî, Hezîran 1960, r. 56.

50 - Çi Li Pişt Reviyîna Grûpa Dûrxistî Ber Bi Herêmên Hikûmetê de Veşartî ye?, Rojnameya Xebat, Organa Partiya Dêmokrat a Kurdistanê, Hejmar 486, Çapxaneya Xebat, Adar 1966, r. 2.

51 - Mihemed Îsmaîl Mihemed, Şopandinek li ser Gotara Birêz Ferhad Ewnî ya ku di Kovara (Gulan El-Erebî) de hatiye weşandin, Hejmar 28, Hewlêr, Çapxaneya El-Seqafî, 25 Cotmeh 1998, r. 112.

52 - Mihemed Elî Îsmaîl, Bîranînên Min: Heftê Sal Temen û Zêdetirî Nîv Sedsal Xebat, (Bê Cih – 2019), r. 127 - 128, 132 - 134.

53 - Mihemed Fatih, Pêşveçûna Jiyana Hizbayetiyê li Başûrê Kurdistanê, (Hewlêr – Çapxaneya Zanîngeha Selaheddîn Hewlêr – 2014), r. 399.

54 - Mesûd Barzanî, Barzanî û Tevgera Rizgarîxwaz a Kurdî, Cildê Sêyemîn, (Hewlêr – Çapxaneya Wezareta Perwerdeyê – 2002), r. 144, 166, 198, 255 - 256.

55 - Mistefa Nerîman, Bîranînên Jiyana Min, (Bexda – Dezgeha Rewşenbîrî û Weşanê ya Kurdî – Çapxaneya (Dar Al-Hurriya ji bo Çapê) – 1994), r. 226.

56 - Mela Mistefa Barzanî û Hevalên wî Nûçeyan ji Birêz Wezîrê Navxweyî re pêşkêş dikin derbarê Damezrandina Partiyê de, Rojnameya Xebat (Têkoşîn), Hejmar 141, Çapxaneya El-Re'î El-Am, Bexda, Yekşemî, 9 Kanûna Yekemîn 1960, r. 1, 8.

57 - Mehmûd Mela Îzzet, Karwanê Bê Dawî, (Silêmanî – Dezgeha Çap û Weşana Serdem – 2000), r. 88.

58 - Mela Şêm Hemdî Hacî Omeranî, Destpêka Şoreşa Nû ya Sala 1976 Çawa Dest Pê Kir?!, Çapa Duyemîn, (Hewlêr – Çapxaneya Hacî Haşim – 2013), r. 40 - 42.

59 - Mela Farûq Şiwanî, Hemû Kurd, Cildê Yekemîn, (Hewlêr – Çapxaneya Rewşenbîrî – 1997), r. 117.

60 - Newşîrwan Mistefa Emîn, Ji Kenarê Danûbê heta Xirê Nawzeng, (Bê Cih – 1997), r. 173.

61 - Hawrê Baxewan, Hawrênname ji bo Dîroka Kurdistan û Kurd, (Silêmanî – Dezgeha Çap û Weşana Serdem – Çapxaneya Rûn – 1999), r. 191.

62 - Hawkar Kerîm Heme Şerîf, Şoreşa Îlonê, (Hewlêr – Çapxaneya Zanîngeha Selaheddîn – 2012), r. 45 - 48.