ژیاننامه
فاتیح محەمەد ئەمین مورته‌زا له پارێزگای كه‌ركووك له دایكبووه، به ڕه‌چه‌ڵه‌ك ده‌گه‌ڕێنه‌وه سه‌ر هۆزی سیامه‌نسووری فه‌یلی كه باپیرانی له ده‌ڤه‌ری كرماشانی ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان به‌ره‌و باشووری كوردستان كۆچیان كردووه، ساڵی ١٩٥٩ له به‌شی كوردی كۆلێژی ئادابی زانكۆی به‌غدا وه‌رگیراوه، له ٩ی تشرینی یه‌كه‌می ١٩٦٢ مامۆستا حه‌سیب محەمەد ئەمین (١٩٢٦ـ١٩٦٢)ی برای له شه‌ڕی ئاغجه‌له‌ر له سنووری پارێزگای كه‌ركووك له هێرشی هێزی زه‌مینی سوپای حكومه‌تی عێراق شه‌هید كراوه، ناوبراو به یه‌كه‌مین مامۆستای شه‌هیدی شۆڕشی ئەیلوول هه‌ژمار ده‌كرێ، ساڵی ١٩٦٣ به‌كالۆریۆسی له به‌شی كوردی له زانكۆی به‌غدا وه‌رگرتووه، ساڵانی (١٩٧٠-١٩٧٤) جێگری به‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌ی كه‌ركووك و به‌رپرسی خوێندنی كوردی بووه، له مانگی ئابی ساڵی ١٩٧١ نوێنه‌ری كۆنگره‌ی به‌ڕێوه‌به‌رانی په‌روه‌رده‌ی پارێزگاكانی باكووری عێراق بووه له شاره‌دێی پیرمامی سه‌ر به پارێزگای هه‌ولێر بۆ باسی كێشه‌كانی خوێندن و دامه‌زراندن. شاره‌زای زمانه‌كانی كوردی، عه‌ره‌بی، توركمانی، فارسی، ئینگلیزی و ئه‌ڵمانی بووه.
خه‌باتنامه
فاتیح محەمەد ئەمین مورته‌زا ساڵی ١٩٥٧ له‌سه‌رده‌می پادشایی عێراق په‌یوه‌ندی به ڕیزه‌كانی پارتییه‌وه كردووه، به ناوی نهێنی بروسك كاری كردووه، ساڵی ١٩٥٩ په‌یوه‌ندی به یه‌كێتی قوتابیانی كوردستانه‌وه كردووه، ساڵانی (١٩٥٩-١٩٦٢) ئه‌ندامی لێژنه‌ی ڕێكخراوی زانكۆی به‌غدای پارتی دیموكراتی كوردستان بووه، ساڵی ١٩٦٣ په‌یوه‌ندی به ڕیزه‌كانی هێزی پێشمه‌رگه‌وه كردووه و له هێزی قه‌ره‌داغ وه‌ك ڕابه‌ری سیاسی خزمه‌تی كردووه، ساڵی ١٩٦٣ به‌شداری شه‌ڕی زه‌نبور له سنووری پارێزگای كه‌ركووك دژ به هێزی زه‌مینی سوپای عێراقی كردووه، ساڵی ١٩٦٣ كارگێڕی لێژنه‌ی لقی سێی پارتی دیموكراتی كوردستان بووه، ساڵی ١٩٦٤ له ڕادیۆی ده‌نگی كوردستان كاری كردووه و بێژه‌ری به‌شی زمانی توركمانی بووه، ساڵی ١٩٦٤ به‌رپرسی دووه‌می لێژنه‌ی لقی پێنجی پارتی دیموكراتی كوردستان بووه، ساڵی ١٩٦٤ دژ به بڕیاره‌كانی كۆبوونه‌وه‌ی فراوانی ماوه‌ت كه له‌لایه‌ن باڵی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان ساز درابوو وه‌ستاوه و پشتگیری سه‌رۆك مستەفا بارزانی كردووه.
ساڵی ١٩٦٤ ئه‌ندامی شاندی دوازده كه‌سی دانوستانكاری كۆنگره‌ی شەشەمی پارتی دیموكراتی كوردستان بووه كه به ڕه‌زامه‌‌ندی سه‌رۆك مستەفا بارزانی (١٩٠٣ـ١٩٧٩) بۆ لای باڵی مه‌كته‌بی سیاسی چوون به مه‌به‌ستی به‌شداریكردنیان له كۆنگره‌ی شەشەمدا به‌ڵام له‌به‌ر جه‌ختكردنه‌وه‌ی به‌شدارینه‌كردنی باڵی مه‌كته‌بی سیاسی شانده‌كه له ئه‌ركه‌كه‌ی سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو، ساڵی ١٩٦٤ له‌لایه‌ن نوێنه‌رانی کۆنگرەی شەشەم به ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی پارتی دیموكراتی كوردستان هه‌ڵبژێردراوه، ساڵی ١٩٦٦ له‌لایه‌ن نوێنه‌رانی کۆنگرەی حەوتەم به ئه‌ندامی یه‌ده‌گی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی پارتی دیموكراتی كوردستان هه‌ڵبژێردراوه، ساڵی ١٩٦٦ به به‌رپرسی لێژنه لقی سێ ده‌ستنیشانكراوه، ساڵی ١٩٦٧ له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانی حكومه‌تی عێراقه‌وه گیراوه و له به‌ندیخانه‌ی نه‌قڵیات و به‌ندیخانه مه‌وقیفی عام و به‌ندیخانه‌ی ڕومادی به‌ند كراوه و به سه‌ختی ئه‌شكه‌نجه دراوه، له كۆتایی ساڵی ١٩٦٩دا ئازاد كراوه، ساڵی ١٩٦٩ به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه‌ی دواناوه‌ندی گه‌ڵاڵه بووه كه تاقه قوتابخانه‌ی دواناوه‌ندیی شۆڕشی ئه‌یلوول بوو، ساڵی ١٩٦٩ ده‌سته‌ی نووسه‌رانی گۆڤاری تیشك بووه، له ٥ی ئابی ١٩٧٠ نوێنه‌ری كۆنگره‌ی سێیه‌می یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان له گوندی ناوپردان سه‌ر به پارێزگای هه‌ولێر بووه، ساڵی ١٩٧٠ نوێنه‌ری کۆنگرەی هەشتەمی پارتی دیموکراتی کوردستان له گوندی ناوپردانی سه‌ر به پارێزگای هه‌ولێر بووه، ساڵی ١٩٧٠ له ستافی یازده‌یه‌م وه‌ك به‌رپرسی دووه‌می باره‌گای لێژنه لقی یه‌كی پارتی دیموكراتی كوردستان ده‌ستنیشان كراوه.
ساڵی ١٩٧٠ كراوه‌ته سه‌رپه‌رشتیاری لێژنه‌ی لقی یه‌ك، ساڵی ١٩٧١ له باره‌گای لێژنه‌ی لقی چواری پارتی دیموكراتی كوردستان پێشوازی له زۆرانبازی جیهانی عه‌دنان ئه‌لقه‌یسی كردووه، ساڵی ١٩٧٢ نوێنه‌ری كۆنگره‌ی چواره‌می یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان له شاری هه‌ولێر بووه، ساڵی ١٩٧٢ به‌رپرسی لقی كه‌ركووكی یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان بووه، له ناوه‌ڕاستی ساڵی ١٩٧٣ ئه‌ندامی ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌ری كۆمه‌ڵه‌ی ڕۆشنبیری كورد له كه‌ركووك بووه، ساڵی ١٩٧٣ له هه‌ڵبژاردنی لقی كه‌ركووكی یه‌كێتی نووسه‌رانی كوردستان به ئه‌ندامی ده‌سته‌ی كارگێڕی هه‌ڵبژێردراوه، له ڕۆژانی ١ تا ٣ی شوباتی ١٩٧٤ نوێنه‌ری كۆنگره‌ی پێنجه‌می یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان له شاری سلێمانی بووه، ساڵی ١٩٧٤ به به‌رپرسی لقی كه‌ركووكی یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان ده‌ستنیشانكراوه، ساڵی ١٩٧٤ به‌رپرسی لێژنه‌ی ناوچه‌ی سیروان سه‌ر به لێژنه‌ی لقی سێ بووه، ساڵی ١٩٧٥ له شه‌ڕی توزخورماتوو له سنووری پارێزگای كه‌ركووك به ده‌ستی هێزی زه‌مینی سوپای عێراق بریندار بووه.
ساڵانی (١٩٧٥-١٩٧٦) له دوای نسكۆی شۆڕشی ئه‌یلوول له شانشینی ئێران له شارۆچكه‌ی نه‌غه‌ده په‌نابه‌ر بووه، ساڵی ١٩٧٦ له دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ باشووری كوردستان دوور خراوه‌ته‌وه بۆ ناوه‌ڕاستی عێراق، ساڵانی (١٩٧٦-١٩٨٢) له دیوانیه به دوورخراوه‌یی ژیانی به‌سه‌ر بردووه، ساڵانی (١٩٨٢-١٩٩١) له شاری باقوبه ناوه‌ندی پارێزگای دیاله به دوورخراوه‌یی ژیانی به‌سه‌ر بردووه، ساڵی ١٩٩١ گواستراوه‌ته‌وه شاری هه‌ولێر وه‌ك مامۆستا، ساڵی ١٩٩١ كراوه‌ته به‌رپرسی دووه‌می مه‌كته‌بی ڕێكخراوه جه‌ماوه‌رییه‌كانی پارتی دیموكراتی كوردستان، ساڵی ١٩٩٢ پالێوراوی ئه‌ندامێتی ئه‌نجوومه‌نی نیشتمانی كوردستان له‌سه‌ر لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان له خولی یه‌كه‌م بووه، ساڵی ١٩٩٢ كارئاسانی ڕێكخستنی كۆنگره‌ی شەشەمی یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستانی كردووه، ساڵانی (١٩٩٢-١٩٩٤) به‌ڕێوەبه‌ری گشتی په‌روه‌رده‌ی سلێمانی له حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بووه.
ساڵی ١٩٩٣ نوێنه‌ری کۆنگرەی یازدەیەمی پارتی دیموكراتی كوردستان ـ یه‌كگرتوو له شاری هه‌ولێر بووه، ساڵانی (١٩٩٣-١٩٩٤) كارگێڕی لێژنه‌ی لقی دووی هه‌ولێری پارتی دیموكراتی كوردستان ـ یه‌كگرتوو بووه، ساڵی ١٩٩٥ وه‌ك په‌نابه‌ر ڕووی له كۆماری ئه‌ڵمانیای فیدڕاڵ كردووه، ساڵانی (١٩٩٩-٢٠٠١) به‌رپرسی ڕێكخراوی به‌رلینی سه‌ر به لێژنه‌ی لقی شه‌شی ئه‌وروپا سه‌ر به پارتی دیموكراتی كوردستان بووه، ساڵانی (٢٠٠١- ٢٠٠٥) بووه‌ته ئه‌ندامی ئه‌نجوومه‌نی نیشتمانی كوردستان، له ٤ی نیسانی ٢٠٠٢ بووه‌ته ئه‌ندامی لێژنه‌ی كاروباری په‌روه‌رده و خوێندنی باڵا له ئه‌نجوومه‌نی نیشتمانی كوردستان له خولی یه‌كه‌م، ساڵی ٢٠٠٥ به‌رپرسی فه‌رمانگه‌ی مافی مرۆڤ بووه له پارێزگای كه‌ركووك، له ١٢ی تشرینی دووه‌می ٢٠٠٢ بووه‌ته ئه‌ندامی لێژنه‌ی كاروباری په‌روه‌رده و فێركردنی باڵا له ئه‌نجوومه‌نی نیشتمانی كوردستان له خولی یه‌كه‌م، ساڵانی (٢٠١١-٢٠١٩) وه‌ك ئه‌ندامی ئه‌نجوومه‌نی سه‌ركردایه‌تی پارێزگای كه‌ركووك ـ گه‌رمیانی پارتی دیموكراتی كوردستان كاری كردووه، ڕۆژی دووشه‌مه‌ی ٢ی تشرینی دووه‌می ٢٠٢٠ كۆچی دوای كردووه.
سه‌رچاوه‌كان:
- ئـه‌رشیفی ده‌سته‌ی ئـینسكلۆپیدیای پارتی دیموكراتی كوردستان .
- پرسه‌نامه، ڕۆژنامه‌ی خه‌بات، ژماره ٦٠٣٢، هه‌ولێر، دووشه‌مه، ٢ تشرینی دووه‌می ٢٠٢٠ز، ل ٦.
- ره‌زا شوان، یه‌كه‌مین مامۆستای شه‌هیدی شۆڕشی ئه‌یلوول حه‌سیب محەمەد ئەمین به‌گ، گۆڤاری سیروان، لقی ١٥ی خانه‌قینی پارتی دیموكراتی كوردستان، ژماره ١٨، به‌هاری ٢٠١٤ز، ل ل ٢١، ٢٥.
- علي سنجاري، القضیة الكوردیة وحزب البعث العربي الأشتراكي في العراق، الجزء الثالث، (دهوك ـ مطبعة خاني ـ ٢٠١٢م)، ص ٣٨٢.
- شوان محه‌مه‌دئه‌مین ته‌ها خۆشناو، هه‌ولێر له نێوان ساڵانی ١٩٦٣ ـ ١٩٧٠ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی مێژووییه له بارودۆخی سیاسی، (هه‌ولێر ـ چاپخانه‌ی زانكۆی سه‌ڵاحه‌ددین ـ ٢٠١٦ز)، ل ل ٢٨، ٣٠ ـ ٣١، ١٩٨ ـ ١٩٩.
- ڕه‌زا شوان، حه‌سیب محه‌مه‌د به‌گ سیامه‌نسووری ١٩٢٥ ـ ١٩٦١، عومه‌ر عه‌لی شه‌ریف، ١٠٠ ناوداری كه‌ركووك و گه‌رمیان، (سلێمانی ـ چاپخانه‌ی كارۆ ـ ٢٠١٩ز)، ل ل ١٢٢ ـ ١٢٧.
- له‌تیف نادر ڕه‌واندزی، گرینگی ده‌زگای زانیاری كوردستان له شۆڕشی مه‌زنی ئه‌یلوولی نه‌ته‌وایه‌تیدا، گۆڤاری گوڵان، ژماره ١٣٢، هه‌ولێر، ٢ ئابی ١٩٩٧ز، ل ل ٤٥، ٤٧.
- الأخ فاتح محمد امین، جریدة التآخي، العدد ٩٣٨، بغداد، مطبعة التایمس، الأثنین، ١٥ كانون الثاني ١٩٧٢م، ص ص ١٤، ١٦.
- مسعود البارزاني، البارزاني والحركة التحرریة الكردیة، المجلد الثالث، (أربیل ـ مطبعة وزارة التربیة ـ ٢٠٠٢م)، ص ١٤٤.
