ساڵی ١٩٧٤ یه‌كه‌م شه‌ڕ كه من تێیدا بەشداربووم، شەڕی سپیلك بوو. جه‌نابی مه‌لا مستەفا بارزانی فەرمانی دا کە ده‌بێت سپیلك بگیرێت، ئه‌وكات دوو هێز لەوێبوون، هێزی سه‌رچیا کە حاجی میرخان به‌رپرسی بوو لەگەڵ به‌تالیۆنی دووی زۆزک. هێرشمان کرد و توانیمان سپیلک کۆنترۆل بکەین، هه‌تا سه‌ربازگه‌ی لیوا كه‌سی تیانه‌ما، شه‌ڕ به‌رده‌وام بوو و دواتر فڕۆكه‌کانی ڕژێم بۆردومانیان کردین.
دۆخەکە ئاڵۆزبوو چونکە وێڕای شەڕەکە، هەندێک خەڵک خیانه‌تیان لێکردین و سه‌رلقه‌كه‌ی خۆیانیان كوشت. بۆیە به‌یانیه‌كه‌ی له دوای ئه‌وه‌ی زانیمان فڕۆكه و تۆپباران بارودۆخمان خراپتر ده‌كات، كشاینه‌وه و هاتینه خه‌لانی بیاو و له‌وێ ماینه‌وه، پێداچونه‌وه‌مان بە هێزەکەی خۆمان کرد و دووباره خۆمان ڕێكخستەوە و ماوه‌یه‌ك له‌وێ ماینه‌وه. دواتر هێزی ئێمه‌یان ناردە گه‌لی عومه‌ر ئاغا و باره‌گامان هاته ناوچه‌ی گه‌ڵاڵه. هێزی ئـێمە بۆ بەشداری لە شەڕ گواسترایەوە، چونکە ئەوکات له سه‌رتیز و گه‌لی عومه‌ر ئاغا و حه‌سه‌ن به‌گ هه‌تا ئاشی خدران شه‌ڕ لەگەڵ ڕژێمی بەعس بەردەوام بوو.
ساڵى ١٩٧٥ و قۆناغى ئاوارەیی لە ئێران
دوای نسکۆی ساڵی ١٩٧٥ ته‌سلیم نه‌بووم و له‌گه‌ڵ کۆمەڵێکدا چووین بۆ لای نوری حه‌مه عه‌لی كه ئەوکات جێگری فه‌تاح ئاغا بوو، ئه‌وانیش بڕیاریان دابوو ته‌سلیم نەبنەوە.
ئێمە چووینە ناوچه‌ی قه‌ڵادزێ له‌وێ گوندی قامیش هه‌بوو، لەبەرئەوەی چه‌كی زۆرمان پێ بوو، ناچار چه‌كه‌كانمان لەوێ شاردەوە. دواتر لە سنووری پێنجوێنەوە چووین بۆ ئێران، نزیكه‌ی مانگێك ماینەوە، لەوکاتەدا ئاگادار كراینەوە کە سەرکردایەتی کاتی دروست بووه و پێویستە خۆمان ئاماده بكه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی وەکو پێشمه‌رگه پەیوەندی بە ڕێکخستنەکانەوە بکەین، ئێمه له‌گه‌ڵ كاك یونس ڕۆژبه‌یانی هه‌شت بۆ نۆ كه‌س دەبووین له‌گه‌ڵ حه‌مید ئه‌فه‌ندی گەڕاینەوە کوردستانی باشوور.
لەگەڵ سەرکردایەتی کاتی درێژەمان بە خەبات دا، نزیکەی دوو ساڵ و نیو هەتا سێ ساڵ نه‌مانده‌توانی بۆ لای کەسوکارمان بچینه‌وە ئێران. سەرەتا له ناوچه‌ی جڵدیان و شنۆوە گەڕاینەوە و لە سێ گۆشەی سنووری نێوان ئێران و عێراق و تورکیا ماینه‌وه. ئێمه مه‌فره‌زه بووین لە چەند گروپێکی بچووک پێکهاتیبووین و هه‌شت كه‌س له جێگایه‌ك و ده كه‌س له جێگایه‌كی دیکە و شه‌ش كه‌س له شوێنێكیتر.
شەڕی ناوچەى دەریاس و زێ بە سەرپەرشتى حەمید ئەفەندى و ملازم یونس
چووینە ناوچه‌ی ده‌ریاس و له‌وێوه چووینه ئه‌وبه‌ره‌وه، دەمانویست پێداچوونه‌وه بكه‌ین و بزانین له كوێ ده‌رفه‌ت هه‌یه ده‌ست بوه‌شێنین و له كوێ فیشه‌ك و تفه‌نگمان ده‌ست ده‌كه‌وێ. سەرەتا حه‌مید ئه‌فه‌ندی دوو تفەنگی بۆمان دابین كرد تاوه‌كو وردە وردە به‌هێز بووین و تفەنگی زیاترمان دەستکەوت، بۆ ئەم مەبەستە وەکو مەفرەزە چالاکیمان دەکرد و لەم کاتەدا تووشی چه‌ند شه‌ڕێك هاتین له ناوچه‌ی زێ كه حكومه‌تی عێراقی هەوڵی چولکردنی دەدا، ئێمه له حكومه‌تی عێراقیمان دا و له‌وێ شه‌هیدیشمان هەبوو. حكومه‌تی عێراق هەوڵیدا له ناوچه‌ی چل كیلۆ مه‌تری سنووری عێراق– توركیا خەڵکەکە ڕاپێچبکات و بیانبات و ناوچه‌كه چۆڵ بکات، ئێمه کە شەش کەس بووین ڕێگریمان لێ کرد و كه‌مینمان دانا، سوپای عێراقی بەهاوکاریی جاشەکانی هێرشی كرد سه‌ره‌ڕای ئه‌وه لە ماڵه‌كانیان ده‌ركردبوو كه دوسه‌د ماڵ بوون، ئه‌وجا هێرشیان كردە سەر ئێمه و ئێمه به‌و شه‌ش كه‌سه‌وه هێرشه‌كه‌مان شكاند، قوه‌تی پێشمه‌رگه به ئیراده‌وە سەنگەری گرتبوو، له‌و شه‌ڕەدا ٢٤ كه‌س له سوپای عێراق كوژران و نزیكه‌ی ٢٥ بۆ ٣٠ كه‌سیش بریندار بوون، ئێمه له‌و شه‌ڕەدا سه‌ركه‌وتین.
سوپاى عێراق دووبارە له ناوچه‌یه‌كی مێرگەسۆر ویستی خەڵکەکە ڕابگوێزێت کە لەو کاتەدا ئێمە له‌به‌ری توركیا بووین و توانیمان گورزێكی باشیان لێبدەین و نزیكه‌ی ٤٠ بۆ ٥٠ كه‌سێكیان کوژران، له‌دوای ئه‌وه مه‌فارزمان ده‌ركرد و ده‌چووین بۆ ناوچه‌ی مێرگه‌سۆر و ناوچە سنوورییه‌كان بۆ ئه‌وه‌ی بە هەمووان پیشان بدەین کە خەبات بەردەوامە.
له ماوه‌ی ئەو دوو سێ ساڵەدا چەندین جار ڕووبەڕووی سوپای ڕژێم بووینەوە، لە سنووری مێرگه‌سۆر ئێـمە یه‌كه‌م مه‌فره‌زه‌مان دروستکرد و توانیمان سەرکەوتووانە چەند چالاکییەک ئەنجام بدەین.
پاش ماوەیەک له‌گه‌ڵ كاك یونس ڕۆژبه‌یانی و ئازاد به‌رواری و عه‌بدوڵا ڕۆژبه‌یانی کە دەبووینە شه‌ش كه‌س، چووین لە ناوچەی گوندی مارفیان كاك سامی عه‌بدولڕە‌حمانمان هێنا.
لەم کاتەدا پێیانڕاگەیاندین هێزێک له خواكوڕكه‌وه هاتووە و ئێمه‌ش پێش ئه‌وه زانیمان كه هێزی یه‌كێتی بوون. یه‌كێتی ناوچه‌ی گه‌رمیانیان ڕاماڵیبوو و ئه‌وه‌ی پێشمه‌رگه‌ی پارتی بووایه ته‌عدایان لێ ده‌كرد و فشاریان ده‌خسته سه‌ریان بۆ ئه‌وه‌ی نه‌مێنن و له‌و سنووره پارتی لاواز بكه‌ن.
هەموو هێزی ئێمە نزیکە پەنجا کەس دەبوو کە سامی عەبدولڕەحمان سەرپەرشتیی دەکرد، مەلا ئەمین بارزانی و مستەفا نێروەیی و عەریف یاسین هەریەکە و چەند کەسێکیان لەگەڵدا بوو و بەیەکەوە یەکمانگرت. لەبەرئەوەی هێزی ئەوان نزیکە دوو هەزار کەس دەبوو، بۆیە ئێمە بەرەو سنووری تورکیا ڕۆیشتین هەتا بەشێوەی مەفرەزە کاربکەین، لە ناوچه‌ی هه‌كاری و لە کەشوهەوایەکی زۆر سارددا ڕووبەڕووی یەک بووینەوە. ئەوان بۆ ئه‌وه هاتبوون له بادینانیش دەرمان بکەن و لەوێش كۆتایی به ئێمه بهێنن و ڕێگە لە درێژەدان بەخەبات بگرن.
به‌رانبه‌ر یه‌ك وەستاین و چه‌ند ڕۆژێك له‌یه‌كمان دا و به‌ته‌قه ڕووبه‌ڕووی یه‌ك بووینه‌وه، لە کۆتاییدا ئێمه بووینه سه‌د و حه‌فتا و پێنج كه‌س، به‌ڵام ئه‌وان هه‌ر زۆر بوون. لەو شەڕەدا عه‌ریف یاسین دۆسكی، مسته‌فا نێروه‌یی، مه‌لا ئه‌مین بارزانی، عه‌بدولڕە‌حمان حاجی عه‌لی، عومه‌ره ڕه‌ش و كاك یونس ڕۆژبه‌یانی به‌شدار بوون و كاك حه‌مید ئه‌فه‌ندیش گه‌یشته لامان.
شه‌وهێرشمان كرد و شه‌ڕ ده‌ستی پێكرد و ئه‌وان شكان، ئێمه بیست و چوار كه‌س بووین و له‌و هێرشه ئازاد به‌رواری له نێوان ئێمه‌دا بوو. هێرشی مان و نه‌مانمان کرد و چوار ده‌وری ئه‌وانمان گرت، ئەگەر ئێمه ئه‌و كاره‌مان نه‌كردبایه ده‌شكاین، چوار ده‌وری ئەوانمان گرت و هیچ ڕێگه‌یه‌كمان نه‌هێشته‌وه بۆ ده‌رباز بوون، نه هێشتمان ئه‌رزاق بۆیان بچێت و نه له دێیه‌ك ئاو و نانیان بۆبكرێت، ئه‌وه‌مان نه‌كردایه تیائه‌چووین.
ڕۆژی دووه‌م کۆمەڵەیەکیان هێرشیان كرد و سه‌ركه‌وتن، دوای هەریەک لە مه‌لا ئه‌مین بارزانی و ڕە‌شید بارزانی برایی و عومه‌ره ڕە‌ش و مه‌ردان سورچی خه‌ڵكی ئاكرێ و ئه‌حمه‌د هه‌ركی شەهیدبوون و له دوا شه‌ڕدا سه‌ركه‌وتین.
ئێمه سه‌ركه‌وتین و هاتین گه‌یشتینه باره‌گای بێداو و دیله‌كانمان هێنا نزیكه‌ی ٣٠٠ سێ سه‌د كه‌س ده‌بوون و ئه‌وانه‌ی تر خۆمان دەرفەتمان دان ده‌ربچن، چونکە مه‌به‌ستمان نه‌بوو پێشمه‌رگه بكوژین. هەندێک لە دیلەکان بڕیاریان دا لەگەڵ ئێمە ببنە پێشمه‌رگه، به‌ڵام له ئەنجامدا هه‌ر ڕایانكرد و بەرگەیان نەگرت و چوون ته‌سلیمی حكومه‌ت بوونەوە.
ساڵی ١٩٨٧هاتینه باره‌گای بێداو و حكومه‌تی عێراق هێرشی كرده سه‌رمان، هێرشێكی سه‌خت و كۆپته‌ر به‌رده‌وامه له‌سه‌رمان بوو، ئێمه تەنیا هه‌شت بۆ نۆ ده كه‌سێك دەبووین و به كڵاشنكۆف و بڕنه‌و و ئار بی جی به‌رە‌نگاریان بووینه‌وه. شه‌و له‌و شاخه ماینه‌وه به‌رانبه‌ر حكومه‌ت، زرار زراری ئه‌و ئێواره‌یه به بڕنه‌و نزیکەی بیست سه‌ربازی كوشت و هه‌ركامێكیشمان به‌ش به حاڵی خۆمان ته‌قه‌مان كرد، هه‌موو پێشمه‌رگه‌كان شه‌ڕیان ده‌كرد، حكومه‌تی عێراقی وازی لێ نه‌هێناین و بووه دڕك دژی ئێمه.
دیار بوو سه‌ركرده‌كانی یه‌كێتی كه گیران ئیعترافیان كرد له‌وانه عه‌لی عه‌سكه‌ری و دكتۆر خالد و شێخ حوسێن ئێزیدی، من ئێوارانێك بینیم كه عه‌لی عه‌سكه‌ری گیرا و بردیان بۆ لای كاك سامی و ئه‌وان ئیعترافیان كرد كه چۆن له ماڵی حاجی محه‌مه‌د چه‌ند ئه‌فسه‌رێكیان به‌ڕە‌هن لای خۆیان دانابوو و ئه‌وانیش چووبوونه به‌غدا و ڕێككه‌وتنیان له‌گه‌ڵ سه‌دامدا كردبوو و سه‌دام گوتبووی: له‌گه‌ڵ ئێوه مفاوه‌زات و ڕێككه‌وتن ده‌كه‌م، به‌ڵام پارتی ته‌واو بكه‌ن و ئێمه ئه‌و حكومی زاتییه‌ی داومانه به‌و شێخ جه‌عفه‌ره، پێتان ده‌ده‌ین و هه‌ندێكیشتان بۆ زیادی ده‌كه‌ین. حاجی محه‌مه‌دیش كه ئێمه ڕۆژێك چووینه ماڵیان له‌گه‌ڵ كاك یونس ڕۆژبه‌یانی و حه‌مید ئه‌فه‌ندی هه‌ر ئه‌و باسه‌ی كرد و گوتی: چه‌ند فه‌رمانده‌ی لیوایه‌ك لێره لای من به‌ڕە‌هن هێشتویانه‌تەوە و ئه‌وان چوونه‌ته به‌غدا و ڕێككه‌وتنیان له‌گه‌ڵ سه‌دام حوسێن کردووە، ئیتر نازانم ڕێككه‌وتنه‌كه چۆن بووه له‌گه‌ڵیان، ئه‌وه ئیعترافه‌كه‌یان بوو، ئێمه ئیتر چاومان پێیان نه‌كه‌وته‌وه.
ڕێکخراو ڕەنجدەران لە سنوورى لقى ٣
لە ساڵی ١٩٨٤ تا ١٩٨٥ له باره‌گای لقی ٣ به‌رپرسی ڕێكخراوی ڕە‌نجده‌ران بووم و كاك ئازاد قه‌ره‌داغی به‌رپرسی لقی ٣ بوو. ساڵی ١٩٨٦ تاوه‌كو ١٩٨٨ و كاره‌ساتی ئه‌نفال له باره‌گای لق مامه‌وه. ساڵی ١٩٩٠ له‌گه‌ڵ كاك ئه‌كبه‌ر حه‌یده‌ر و عه‌لی ئه‌كبه‌ر هیدایه‌ت بڕیارمان دا بچین وەکو مه‌فره‌زه‌یه‌ك چالاکی بنوێنین، چونكه دەوترا پێشمه‌رگه نه‌ماوه و کورد ئه‌نفال كراوه. هاتین بۆ ناوچه‌ی هه‌وان مه‌فره‌زه‌یه‌كمان كرد، سه‌ربازگه‌ی سوپای عێراقی له هه‌وان بوو، له ناو سه‌ربازگه‌كه‌دا بووین كه ڕۆژهه‌ڵهات كه‌شف بوین و بووه شه‌ڕی مان و نه‌مان، ئێمه په‌لوپۆمان كه‌وت و زامدار بووین كاك عه‌لی ئه‌كبه‌ر شه‌هید بوو و به حاڵی خراپ ئێمه گه‌یشتینه‌وە شوێنی خۆمان. من و كاك عه‌لی ئه‌كبه‌ر هەتا کۆتایی ته‌قه‌مان کرد، ئێمه چه‌ند فیشه‌كێك له تفه‌نگه‌كانماندا مابوو ده‌ست ڕێژێكمان كرد تاکو سه‌ربازه‌كان نه‌یه‌ن بمانگرن، بووه شه‌ڕی مان و نه‌مان و دوو شه‌و و دوو ڕۆژ ئاومان نه‌خوارد، له‌و شوێنه ئه‌و ته‌قه‌یه‌مان كرد تۆزێك سڵیان كرد، عه‌لی ئه‌كبه‌ر ده‌ستی نایه سه‌ر سنگی شوێنی برینەکەی له‌وه‌وه زانیم كه له لای دڵی داوه. ئه‌و پیاوه قورس بوو، ئێمه‌ش هه‌موومان شه‌ل و شیت بووین، كاك عه‌زیز ده‌ستی منی كێشا و منی دەركرد و من بریندار بووم، شوێنی گوله‌كه له‌سه‌رمدایە و ئێستاش چه‌ند ته‌ڵاشه‌یه‌كی ئاسن له سه‌رمدا ماوه‌ته‌وه.
ئه‌گه‌ر باسی شه‌ڕەکان بكه‌م له شۆڕشى ئەیلوول و گوڵان نزیکەی ١٥٠ شه‌ڕێكم كردووه، چه‌ند فه‌وجێكمان له قه‌ره‌داغ گرت و له‌وێ من ئامر مه‌فره‌زه بووم و له گشت مه‌فره‌زه‌كاندا به‌شدار بووم. له شه‌ڕی قه‌ره‌داغ به‌شداریم كرد، نادیه‌كه‌یان بۆ من و حه‌مه‌ی ڕه‌مه‌زان و جه‌ماعه‌تێك دانا و مونه‌زه‌مه‌كه بۆ جه‌ماعه‌تێكی تر، هه‌ردوو سه‌ید خه‌لیل له‌وێ شه‌هید بوون، سه‌ید خه‌لیلی برای سه‌ید عاسی و سه‌ید خه‌لیلی زاوای سه‌ید عاسی. فه‌وجێك له مه‌ندیله بوو، گرتمان و لای گڵه‌زه‌رده چه‌ند شوێنێكمان گرت و مه‌فرەزەمان به‌هێز كرد، له مه‌ندیله ٣٨ دیلمان هێنا کە جاش بوون و ئێزیدی بوون.
له شۆڕشی ئه‌یلوول بەشداریی چەند شەڕێکی گەورەم کرد، یه‌كه‌مجار له ساڵی ١٩٧٣ هێرشمان كرد بۆ هه‌ندرێن و باره‌گای حزبه شیوعیمان گرت. دوایی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ڕێككه‌وتنی ١١ی ئادار ساڵی ١٩٧٤ له سپیلك له‌وێش هێرشمان كرد و هاتینه گه‌لی عومه‌ر ئاغا نزیكه‌ی ٢٠ بۆ ٣٠ شه‌ڕمان كرد، له گه‌لی عومه‌ر ئاغا ١٧ بۆ ١٨ كه‌تیبه‌ی تۆپخانه‌كانی عێراق بۆردومانی ناوچه‌ی ئێمه‌ی كرد و ئێمه ناچار بووین چووینه سه‌رتیز، له سه‌رتیز حكومه‌ت هێرشی كرد و بۆماوەی چه‌ند شه‌وێك شه‌ڕمان كرد، ئێمه زۆرمان له سه‌رتیز كوشت و هێرشێكی به‌هێز كرا و لە ئەنجامدا سه‌رتیز گیرا. خه‌ڵكێكبه‌غیره‌ته‌وه ده‌هات بۆ ئه‌و سنووره به‌ڵام ته‌حه‌مولیان نه‌ده‌كرد، ئێمه چونكه به‌رده‌وام له سنووره‌كه بووین ته‌حه‌مولمان ده‌كرد و زۆریشمان لێ شه‌هید بوو له زۆزک و سه‌رتیز. ئه‌وكاته من سه‌رپه‌ل بووم له سه‌رتیز له‌گه‌ڵ یاسین ته‌ها له دووی زۆزک، هه‌ردووكمان به ٣٠ كه‌سه‌وه له‌و شه‌ڕەی سه‌رتیز به‌شدار بووین و فه‌وجه‌كه‌مان تێكشكاند، ئێستاش له بیرمه فه‌رمانده‌ی فه‌وجه‌كه ناوی نه‌قیب حاته‌م بوو كرابووه ئامر فه‌وج له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ڕائده‌كان توانای ئه‌وه‌یان نه‌بوو، نه‌قیب حاته‌مه ئامر فه‌وج بوو و ته‌رمه‌كه‌ی ئه‌ویش به‌جێ مابوو، له‌و فه‌وجه دوو سێ كه‌سی ده‌رچوون.
دوای ئه‌وه شه‌ڕ له دۆڵی بێشه ده‌ستی پێكرد، پێش ئه‌وه ئێمه‌یان برد بۆ بارزان و له شه‌ڕێكی تر له بارزان به‌شدار بووین، له دۆڵی بێشه هێرشه‌كه به‌هێز بوو، ڕێككه‌وتنی جه‌زائیر ده‌ستی پێكرد و حكومه‌ت خۆی له ته‌نازول بوو، هات ئه‌و ڕێككه‌وتنه‌ی كرد و خۆی گرته‌وه ئەوەبوو نسکۆ‌مان به‌سه‌ردا هات و ئێمه تاوه‌كو ئاشی خدر ئاغا شه‌ڕمان كرد. بەگشتی لە نزیكه‌ی ١٢٠ بۆ ١٥٠ شه‌ڕدا به‌شداریم کردووە و ئه‌گه‌ر شه‌ڕی جه‌بهه‌یی حه‌ساب بكه‌ی نزیکەی نۆ مانگ له شه‌ڕدا بووم.
بەشداریى ڕاپەڕینى ١٩٩١
ساڵی ١٩٩١ منیان گواسته‌وه بۆ سنووری خانه‌قین و بووم به كارگێڕی ناوچه، له‌وێ هێرشمان كرد و یه‌كه‌م كه‌س ئێمه خانه‌قینمان ڕزگارکرد، ئێمە ساڵی ١٩٩١ خانەقینمان گرت کە پێنج کەس بووین: ئه‌كبه‌ر حه‌یده‌ر سوره‌مێری به‌رپرسی لێژنه‌ی ناوچه‌ی خانه‌قین و من و مه‌لا عه‌زیز كارگێڕی لێژنه ناوچه‌ی خانه‌قین و ئیسماعیل ئه‌حمه‌د مه‌ناف و ... هتد. ئێمە و پێشمه‌رگه‌كان یه‌كه‌م هێرشمان كرد و هیچ حزبێك و لایه‌نێك له‌گه‌ڵمان نه‌بوو. كۆبوونه‌وه‌یه‌كمان كرد گوتمان ١١ی ئاداره و به‌و بۆنه‌یه‌وه ئێمه هێرشمان كرده سه‌ر خانه‌قین.
مه‌لا عه‌زیز عه‌لی جان و ئیسماعیل ئه‌حمه‌د مه‌ناف و چه‌ند پێشمه‌رگه‌یه‌ك له‌گه‌ڵمان مانه‌وه و ئێواره‌كه‌ی عه‌لی شامار و حوسێن قاسم (یه‌كێتی ) هاتن بۆ ناو خانه‌قین له‌گه‌ڵ قوه‌تێكدا و بووینه یه‌ك و شه‌و له مونه‌زه‌مه‌كه بووین.
ئێمه له جه‌له‌ولا و له ناوچه‌ی باریكه و ده‌وره و په‌روێزخان تووشی شه‌ڕ هاتین، بۆیه ناكرێ به كتوپڕ باسی هه‌مووی بكه‌م و ئه‌گه‌ر ده‌رفه‌ت هه‌بوو ئه‌وانیش باس ده‌كه‌ین.
