ئه‌تروش كۆنترین ناحیه‌ی كوردستانه، ده‌كه‌وێته ده‌ڤه‌ری بادینان له قه‌زای شێخان، زۆرینه‌ی دانیشتووانی كوردی موسوڵمانن، مه‌سیحی و یه‌زیدیش به‌شێكی دانیشتووانی پێكده‌هێنن. دیاره ئەترۆش هاوشێوه‌ی ته‌واوی ناوچه‌كانی دیكه‌ی كوردستان چه‌ندین جار گونده‌كانی له‌سه‌ر ده‌ستی ڕژێمی به‌عس دوچاری وێرانكاری بوونه‌وته‌وه، چونكه له ڕووی شۆڕش و به‌رخودانه‌وه دانیشتووانی ناوچه‌كه هه‌میشه پاڵپشتی شۆڕش بوونه([1])، بۆیه حكومه‌ت هه‌ڵمه‌تی سه‌ربازی ده‌كرده سه‌ر بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ژموونی شۆڕشی كوردی له‌سه‌ر كه‌م بكاته‌وه و بیگه‌ڕێنێته‌وه ژێر ڕكێفی ده‌وڵه‌ت.
یه‌كێك له‌و داستانانه‌ی كه له‌و ناچه‌یه‌دا ڕوویدا هێرشێكی گه‌وره و به‌ربڵاوی سوپای عێراق بوو له ٤ی كانوونی دووه‌می ١٩٨٧، كه به هێزێكی گه‌وره‌وه پێشڕه‌وی بۆ ناوچه‌كه كرد، سه‌ره‌تا ڕێگای هه‌ردوو شارۆچكه‌ی سه‌رسه‌نگ و بامه‌ڕنێی گرت، هێزێكی زۆریشی هێنایه دێره‌لووك و شێخان، هه‌ر له هه‌مان كات له لایه‌ن لێژنه ناوچه‌كانی شێخان و ئاكرێش به بروسكه سه‌ركردایه‌تی شۆڕش ئاگادار كرایه‌وه كه‌وا جموجۆڵی سه‌ربازی له باكرمان و ئەترۆش و كۆڕێ گاڤانا و باگێڕا و سواره‌توكا هه‌یه([2])، ئه‌وه‌بوو له ٥ی كانوونی دووه‌می ١٩٨٧ سوپای عێراق له ناوچه‌ی شێخان له دوای كاتژمێر ١٢ی شه‌و به پاڵپشتی چه‌كدارانی به كرێگیراو (جاش) هه‌ڵیان كوتایه سه‌ر سه‌رنگه‌ره‌كانی پێشمه‌رگه، هه‌روه‌ها هێزێكی دیكه‌ی به‌كرێگیراوان كه له ده‌ڤه‌ری سۆرانه‌وه هاتبوون و به‌شداری شه‌ڕه‌كه بوون، سه‌رجه‌م هێزه‌كان له گه‌لی قێركی شێخ هادی كۆ بوونه‌وه و تۆپخانه‌یان دانا و دابه‌شی سه‌ر چوار میحوه‌ر بوون:
- میحوه‌ری ئەترۆش بۆ قه‌ڵای كانیكا([3]) هه‌تا سه‌ری بیرۆكیات، هێزێ پێشمه‌رگه و هێزێكی به‌رگری میللی گونده‌كانی كانیكا و بیرۆكیات و شكه‌وتێ و كانی مازی و بێبادی ڕووبه‌ڕوویان بوونه‌وه.
- میحوه‌ری نه‌سرا تا هه‌سنه‌كا، له لایه‌ن هێزی پێشمه‌رگه و هێزی به‌رگری میللی گونده‌كانی نه‌سرا و هه‌سنه‌كا به‌رپه‌رچ درانه‌وه.
- میحوه‌ری به‌رئاش سیار و سپیندارا، له‌گه‌ڵ دوو ڕێكخراوی هێزی پێشمه‌رگه و به‌رگری میللی سیار و سپیندار و گونده‌كانی ده‌وروبه‌ر كه‌وتنه جه‌نگه‌وه([4])، به‌و پێیه‌ی له‌و قۆناغه‌ی شۆڕشدا هه‌رچی به‌تالیۆن و هێز هه‌بوو هه‌ڵوه‌شێندرابوونه‌وه، سه‌رجه‌م هێزی پێشمه‌رگه له‌سه‌ر شێوازی ڕێكخستنی حزبی له چوارچێوه‌ی ڕێكخراو و ناوچه‌دا ڕێكخرابوون([5]).
- میحوه‌ری باكرمان و چه‌م ڕبه‌تكێ سێدرا، كه هێزێكی پێشمه‌رگه به فه‌رمانده‌یی ته‌مه‌‌ر كۆچه‌ر و هێزی به‌رگری میللی ڕووبه‌ڕوویان بوونه‌وه، ئه‌و شه‌وه تا به‌یانی له هه‌ر چوار میحوره‌وه شه‌ڕێكی قوڕس به‌رده‌وام بوو، به‌ڵام حكومه‌ت نه‌یتوانی پێشڕه‌وی بكات، بۆ به‌یانی ده‌ستی كرد به تۆپباران و بۆمبارانی فڕۆكه له ناوچه‌كانی به‌رواری و مزووری، ئافره‌ت و منداڵان بۆ خۆحه‌شاردان له تۆپباران و بۆمبارانی فڕۆكه، گونده‌كانیان چۆل كردن و به‌و سه‌رما و سۆڵه‌ی زستانه ڕوویان له ئه‌شكه‌وت و دۆڵ و نه‌هاله‌كانی چیای گاره كرد، هه‌موو ئه‌وانی دیكه‌ش ئه‌وه‌ی توانی چه‌ك هه‌ڵگرێ ڕوویان له به‌ره‌ی شه‌ڕ كرد([6]).
وه‌ك له بروسكه‌یه‌كی ناوچه‌ی شێخانی هێزی پێشمه‌رگه‌دا هاتبوو بۆ سه‌ركردایه‌تی شۆڕش، له ٦ی كانوونی دووه‌م ١٩٨٧ حكومه‌ت له میحوه‌ری ئەترۆش سێ جار هێرشی كرد بۆ قه‌ڵای كانیكا و هه‌ر سێ جار تێكشكێندرا، پاشان به چاوساغی چه‌ند به‌كرێگیراوێكی (جاش) و هێزی مغاویر دزه‌یان كرده ناو قه‌ڵای كانیكا و پێشمه‌رگه‌یه‌كی حزبی شیوعیان شه‌هید كرد و ته‌رمه‌كه‌ی كه‌وته ده‌ستی هێزه‌كانی حكومه‌ت كه له‌و شه‌ڕه‌دا بهشدار بوون، ئێواره‌ی هه‌مان ڕۆژ هێزی حكومه‌ت گهیشته هه‌سنه‌كا و ژماره‌یه‌ك سه‌رۆك جاش و مسته‌شار به‌شداری شه‌ڕه‌كه بوون، فڕۆكه‌ی جه‌نگی هه‌لیكۆپته‌ر زیاتر له بیست هێرشی ئاسمانی كرده سه‌ر به‌ره‌كانی شه‌ڕ، هه‌رچه‌نده هێزه‌كانی حكومه‌ت زیانی زۆریان پێگه‌یشت، به‌ڵام زیانه‌كانی پێشمه‌رگه‌ش بریتی بوون له دوو شه‌هید و بێسه‌روشوێن بوونی پێشمه‌رگه‌یه‌ك و برینداربوونی یه‌كێكی تر، هه‌ر له هه‌مان ڕۆژدا له میحوه‌ری باكرمانه‌وه حكومه‌ت پێشڕه‌وی كرد تا وارێ مێرگێ.
سه‌ره‌ڕای كه‌شوهه‌وای ساردی ناوچه‌كه له ٧ی كانوونی دووه‌م شه‌ڕی سه‌خت له به‌ره‌ی شێخان به‌رده‌وام بوو، هێرشه‌كانی سوپا و هێزه‌كانی حكومه‌ت له میحوه‌ری ئەترۆشه‌وه به‌ره‌و قه‌ڵای كانیكا و بێوزێ و هه‌سنه‌كا به ئاراسته‌ی ناوچه‌ی شێخان به‌رده‌وام بوو، هه‌رچه‌نده هێزی پێشمه‌رگه‌ی ناوچه‌ی شێخان خۆڕاگری زۆریان پیشاندا و توانیان هێرشه‌كانی حكومه‌ت تێكبشكێنن([7])، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هێزێكی لقی ١ به فه‌رمانده‌یی سه‌ید سالح و هێزیكی ناوچه‌ی دهۆك به فه‌رمانده‌یی سه‌عدون كۆركی و محەمه‌د شه‌فیق بۆ پشتیوانی و به‌هاناوه‌چوونی هێزه‌كه‌ی پێشمه‌رگه‌ی لیژنه‌ی گوڵان له شه‌ڕه‌كه‌دا بهشدار بوون([8]).
له ڕۆژی ٨ی كانوونی دووه‌م ١٩٨٧ شه‌ڕ زۆر به گه‌رمی له ناوچه‌ی شێخان به‌رده‌وام بوو هێزی پێشمه‌رگه‌ی ناوچه‌ی دهۆك بۆ پشتیوانی ناوچه‌ی شێخان گه‌یشتنه سنووره‌كه و هێزی پێشمه‌رگه‌ی ناوچه‌ی زاخۆش به‌ڕێوه بوون، له‌و ئان و ساته‌دا هێزی چه‌كدارانی به‌كرێگیراو له وارێ مێركێ پشت باكرمان پاشه‌كشه‌یان كرد و هه‌ڵاتن كه‌لوپه‌لێكی زۆریان له دوای خۆیان به‌جێ هێشت، له میحوه‌ری سپینداریش پێشمه‌رگه‌كانی ناوچه‌ی شێخان و دهۆك هێرشیان كرده سه‌ر به‌كرێگیراوان و تێكیان شكاندن، ژماره‌یه‌كی زۆریان لێ كوشتن و ته‌رمی هه‌ندێكیان كه‌وته به‌ر ده‌ستی پێشمه‌رگه، هه‌شت به‌كرێگیراویش به دیلی كه‌وتنه ده‌ستی پێشمه‌رگه كه خه‌ڵكی دهۆك و شێخان و كانی ماسێ بوون. له‌و شه‌ڕه‌دا هه‌شت چه‌كی كلاشینكۆف و یه‌ك سه‌لیب و یه‌ك (R B K) ده‌ستكه‌وتی پێشمه‌رگه بوون، زیانه‌كانیش شه‌هید بوونی دوو پێشمه‌رگه كه یه‌كێكیان سه‌ر به ناوچه‌ی شێخان و ئه‌وه‌ی تریان سه‌ر به ناوچه‌ی زاخۆ بوو، یه‌كێكی دیكه‌ش له هێزی به‌رگری میللی كه خه‌ڵكی گوندی هه‌سنه‌كا بوو بێسه‌روشوێن بوو([9]).
له ٩ی كانوونی دووه‌م ١٩٨٧ هێزه‌كان سه‌ربه حكومه‌ت به ته‌واوی له میحوه‌ره‌كانی سپینداری و باكرمان و هه‌سنه‌كا تێكشێندران ته‌نها قه‌ڵای كانیكای به ده‌سته‌وه مابوو، زیانه‌كانیشیان به‌و شێوه‌یه بوون:
له میحوه‌ری كانیكا چل كوژراویان هه‌بوو له ناویاندا دوو ئه‌فسه‌ر به پله‌ی ڕائید و بێته‌لێك هه‌بوون، هه‌روه‌ها ٥ سه‌رباز به‌دیلی كه‌وتنه ده‌ستی پێشمه‌رگه، له میحوه‌ری سپینداریش ٣٢ سه‌رباز كوژراو و بریندار بوون كه چوار ته‌رمیان كه‌وتنه ده‌ستی پێشمه‌رگه له‌گه‌ڵ ٨ سه‌رباز به‌دیل گیران، له هه‌سنه‌كاش ٣٠ سه‌ربازی كوژراو و بریندار بوون.
بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی گوشاری هێرشه‌كانی حكومه‌ت له‌سه‌ر به‌ره‌كانی شه‌ڕ له شه‌وی ١١ له‌سه‌ر ١٢ی كانوونی دووه‌می ١٩٨٧ پێشمه‌رگه‌كانی لێژنه ناوچه‌ی دهۆك هه‌ستان به ئه‌نجامدانی چالاكییه‌كی پارتیزانی، هه‌ڵمه‌تێكی پێشمه‌رگانه‌یان له‌ناو جه‌رگه‌ی شاری دهۆك ئه‌نجام دا، چه‌ندین شوێن و بنكه و باره‌گای حكومه‌تیان كرده ئامانج، هه‌روه‌ها فڕۆكه‌یه‌كی هه‌لیكۆپته‌ر له به‌ره‌ی شه‌ڕ پێكرا و له ئەترۆش كه‌وته خواره‌وه، له ١٤ی كانوونی دووه‌م شه‌ڕ له به‌ره‌ی شێخان زۆر گه‌رم بوو حكومه‌ت له میحوه‌ری كانیكا و سپینداری هێرشێكی به‌ربڵاویان به پشتیوانی تانك و تۆپ و فڕۆكه بۆ سه‌ر پێشمه‌رگه هێنا، به چڕی بۆردومانی ناو‌چه‌كه‌یان ده‌كرد، توانیان بگه‌نه بێبادی، به‌ڵام هێزی پێشمه‌رگه توانیان هه‌ندێ شوێنی كه پێشتر له ده‌ستیاندا بوو له سیده‌را و به‌ڕانێ و كانی مازێ بگرنه‌وه، له‌و شه‌ڕانه‌دا هێزه‌كانی حكومه‌ت زیانی زۆریان پێگه‌یشت، له هێزی پێشمه‌رگه شه‌هیدێك و ١١ بریندار هه‌بوون له‌گه‌ڵ دوو شه‌هیدی به‌رگری میللی([10]).
له ١٥ی كانوونی دووه‌می ١٩٨٧ هێرشی سوپای عێراق و چه‌كدارانی به‌كرێگیراو گهیشته نزیك باره‌گای لێژنه‌ی ناوچه‌ی شێخان، به‌ڵام له‌به‌ر به‌رگری به‌هێزی پێشمه‌رگه ناچار به پاشه‌كشه كران و تێكشكێندران، دیاره له ماوه ١٣ تا ١٥ی كانوونی دووه‌می ١٩٨٧ شه‌ڕه‌كان زۆر توند و به‌رده‌وام بوون، هێزی پێشمه‌رگه و به‌رگری میللی به پلانی توكمه بهرهنگاریان بوونه‌وه تا توانیان شكستیان پێ بهێنن. به‌ڵام هه‌موو ئه‌و گوندانه‌ی كه‌وا چه‌كدارانی به‌كرێگیراو ده‌ستیان پێ گه‌یشت تاڵانیان كردن و سووتاندیان وه‌ك گونده‌كانی بێبادی، كاراڤا، ئاگۆش.
سه‌ره‌ڕای ئه‌و چه‌ند ڕ‌ۆژه‌ی كه‌وا پێشمه‌رگه سه‌رقاڵی به‌رگری و به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی هێرشه چڕوپڕه‌كانی هێزه‌كانی حكومه‌ت بوو، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له چالاكی پێشمه‌رگانه هه‌ر به‌رده‌وام بوو، له ٢١ی كانوونی دووه‌می ١٩٨٧ پێشمه‌رگه‌كانی ڕێكخراوی شه‌هید ئه‌مین نه‌سری و شه‌هید مه‌حمود ئێزدی له ناوچه‌ی شێخان و ڕێكخراوی شۆڕش له ناوچه‌ی زاخۆ، به تۆپی جۆری١٢٠ملم تۆپبارانێكی چڕی بنكه و مۆڵگاكانی به‌رپرسی به‌كرێگیراوان ئه‌رشه‌د زێباریان كرد له شه‌رمن و باكرمان زیانی زۆریان پێ گه‌یاند([11]).
له كۆتایی شه‌ڕه‌كه‌دا سوپای عێراق و چه‌كدارانی به‌كرێگیراو زیانێكی زۆریان پێكه‌وت، كه به كوژرانی نزیكه‌ی ٣٠٠ چه‌كد‌ار و سه‌رباز مه‌زه‌نده ده‌كرا، ١٢ ئۆتۆمبێلی ئیڤای سه‌ربازی سوتێنران و ٣٠ پارچه چه‌كی كلاشینكۆف و ژماره‌یه‌كی زۆری گولله تۆپی ١٢٠ملم كه‌وتنه ده‌ستی پێشمه‌رگه، زیانی شۆڕشیش بریتی بوو له ٣٠ شه‌هید و بریندار له ھێزی پێشمه‌رگه و به‌رگری میللی([12]).
سه‌رچاوه‌كان:
- مه‌سعود بارزانی، بارزانی و بزوتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی كورد، به‌رگی چواره‌م، ١٩٧٥-١٩٩٠ شۆڕشی گوڵان، به‌شی دووه‌م، چاپی یه‌كه‌م، چاپخانه‌ی ڕوكسانا، ٢٠٢١.
- https://www.facebook.com٧١٤٧١٧٤٧٨٦٣٤٥٥٠/photos
- شیمال زێباری، هنده‌ك ڕاستیین ڤه‌شارتی د شۆڕشا گولانی دا، چاپی یه‌كه‌م، چاپخانه‌ی ڕۆژهه‌ڵات، هه‌ولێر – ٢٠١٥.
- غازی عادل گه‌ردی، پێشمه‌رگه‌یه‌ك له خزمه‌ت بارزانیدا... حه‌جی بێڕۆخ، به‌رگی دووه‌م چاپی دووه‌م، توركیا- ٢٠٢١.
[1] - https://www.facebook.com/٧١٤٧١٧٤٧٨٦٣٤٥٥٠/photos/%D
[2] - مه‌سعود بارزانی: بارزانی و بزوتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی كورد، به‌رگی چواره‌م، ١٩٧٥-١٩٩٠ شۆڕشی گوڵان، به‌شی دووه‌م، چاپی یه‌كه‌م، چاپخانه‌ی ڕوكسانا، ٢٠٢١" ل٦٥.
[3] - ئه‌و قه‌ڵایه به نه‌خشه‌یه‌كی سه‌ربازی توكمه بنیاد نرابوو ، له‌سه‌ر به‌رزاییه‌ك هه‌ڵكه‌وتبوو ده‌یڕوانیه سه‌ر گوندی كانیكا و زاڵ بوو به‌سه‌ر ئه‌ترۆش و دۆڵی به‌روریان. شیمال زێباری: هنده‌ك ڕاستیین ڤه‌شارتی د شۆرشا گولانی دا، چاپی یه‌كه‌م، چاپخانه‌ی ڕۆژهه‌ڵات، هه‌ولێر – ٢٠١٥، ل٣٥٥.
[4] - شیمال زێباری: هه‌مان سه‌رچاوه، ل٣٥٦.
[5] - غازی عادل گه‌ردی: پێشمه‌رگه‌یه‌ك له خزمه‌ت بارزانیدا... حه‌جی بێڕۆخ، به‌رگی دووه‌م چاپی دووه‌م، توركیا- ٢٠٢١، ل٢٦٩.
[6] - شیمال زێباری: هه‌مان سه‌رچاوه، ل٣٥٦.
[7] - مه‌سعود بارزانی: هه‌مان سه‌رچاوه، ل٦٦.
[8] - شیمال زێباری: هه‌مان سه‌رچاوه، ل٣٦٠.
[9] - مه‌سعود بارزانی، هه‌مان سه‌رچاوه، ل٦٧.
[10] - مه‌سعود بارزانی، هه‌مان سه‌رچاوه، ل٦٨.
[11] - مه‌سعود بارزانی، هه‌مان سه‌رچاوه، ل٦٩.
[12] - شیمال زێباری، هه‌مان سه‌رچاوه، ل٣٧٣.
