بەعسیەکان لە شوباتى ساڵى ١٩٦٣ لە ڕێگاى کودەتایەکى سەربازى بەسەر عەبدولکەریم قاسم و حکومەتەکەیدا سەرکەوتن و حوکمڕانى عێراقیان گرتە دەست، سەرکردایەتى شۆڕشى کورد پشتیوانى خۆیان بۆ حکومەتە نوێیەکە دەربڕى و هیوایان خواست کەوا بێنە ژێربارى ئەوەى کێشەى کورد بەشێوەیەکى ئاشتى و دادپەروەرانە چارەسەر بکرێ، هەرچەندە بەعسیەکان لە سەرەتادا هێزێکى وایان نەبوو کە بتوانن شەڕی شۆڕشى کوردى پێبکەن بۆیە ئاگربەستیان ڕاگەیاند و وتووێژ لەنێوانیان دەستى پێکرا.
دیارە وتووێژەکان هێندەى نەخایاند چونکە حکومەت کەوتە ئامادە سازى و توانی لەماوەى ٣ تا ٤ مانگ خۆی کۆ بکاتەوە و هێزەکانی ڕێک بخاتەوە، ئینجا کەوتە هەڵپەى هەڕەشەى دامرکاندنەوەى شۆڕشى کورد و وتووێژەکانی لەگەڵ سەرانى شۆڕش ڕەتکردەوە، لە مانگى حوزەیرانى ١٩٦٣ شەڕ و هێرشکارى و پەلامارەکانى بۆ سەر ناوچەکانى شۆڕش دەست پێکردەوە، لە تەواوى ئەو ناوچانەى کەوا لەژێر دەستى هێزى پێشمەرگەى شۆڕشی ئەیلوولدا بوو.
هەر لە یەکەم ڕۆژى شەڕەوە سوپاى عێراق لە موسڵەوە بەرەو زاخۆ و ناوچەکانى ترى بادینان، لە کەرکووکەوە بەرەو ناوچەى دەشتى کۆیە و چەمچەماڵ و سلێمانى و ڕانیە و قەڵادزە، لە قۆڵێکى دیکەوە لە سلێمانی بەرەو قەرەداغ و گەرمیان، هەروەها لە بەغداوە بەرەو خانەقین و کفرى و کەلار و دەربەندیخان و شارەزوور دەستى بە جووڵە کرد، پلانى ئەوجارەى حکومەتى عێراق بە جۆرێک بوو کە لە چەند میحوەرێکدا شەڕگە دامەزرێنێ، بۆ لێکترازاندنى هێزی پێشمەرگە و ناوچەکانى ژێر دەستى شۆڕش، لە هێرش و پەلاماردا هەرچى گوند و شاخ و دەشت و دۆڵى کوردستان کەوتە سەر ڕێگاى بیسووتێنێ، بەتایبەتى کە هێرشەکەى لە هاویندا بوو وەرزى دروێنە و خەلە و خەرمان و بەرهەمى کشتوکاڵ بوو بۆ نەهێشتنى نواى پێشمەرگە و برسى کردنى خەڵکى کوردستان و بڕینى سەرچاوەى ژیانى پێشمەرگە.
هێرشى ئەو جارەى حکومەتى عێراق بۆ سەر کوردستان لە هێرشەکانى دیکە جیاواز بوو، بەهۆى ئەو ڕێککەوتنەى کە لەگەڵ حکومەتى سوریا کردبووى بۆ ئەوەى یارمەتى بدات لە دامرکاندنەوەى شۆڕشى کورد، بەو پێیەى لەو سەردەمە بەعس لە وڵاتى سوریاش دەسەڵاتى گرتبووە دەست، بۆ ئەمەش هێزێکى دەوڵەتى سوریا بەناوى هێزى (یەرموک) بە فەرماندەیى سەرهەنگ فەهد ئەلشاعر سنوورى وڵاتى عێراقى بڕی و پشتیوانى سوپاى عێراقى دەکرد بۆ هێرش بردنە سەر هێزى پێشمەرگە.
لە ١ى تشرینى دووەمى ١٩٦٣ سوپاى عێراق بە دوو لیواى سێ و پێنج بە فەرماندەیى عەقید سەعید حەمۆ، بە پشتیوانى کەتیبەیەکى تانک و هێزێکى سەربازى سورى و چەکدارانى بەکرێگیراو (جاش)ى هێرشێکى بەربڵاویان کردە سەر ناوچەى چەمى ڕێزان، هێرشەکە لە ناوچەى شوان و شێخ بزێنى تاکو ناحیەى ئاخجەلەرى گرتەوە تا گەیشتە چەمى ڕێزان، هێزەکانى حکومەت چەند شوێنێکیان گەمارۆ دا وەکو تاسلوجە، گوندى عەسکەر، قەڵاى خەلیفان، تاکو نزیک دوکان بۆ چەمى ڕێزان.
هێزى ڕزگاى پێشمەرگە کە ئەرکى بەرگریکردنى ئەو ناوچەى لە ئەستۆ بوو، بەرەنگارى هێرشەکەى حکومەت بوونەوە و توانیان زیانێکى گەورەى پێ بگەیەنن بەڵام هێزەکانى حکومەت لە هێرش و پەلامارەکانیان هەر موکوڕ بوون، دواى هەفتەیەک توانیان دەست بەسەر چەمى ڕێزاندا بگرن، پێشمەرگە هێزەکانى کێشایەوە بۆ ناوچەى سورداش و پیرە مەگروون و دۆڵى جافایەتى، بەهۆى ناهاوتایی لە هێز و چەک بەتایبەتى نەبوونى چەکى دژە تانک، لەگەڵ ئەوەشدا لە شەڕى پارتیزانى هەر بەردەوام بوون بۆ لێدان لە ڕەبایەکان و بۆسە دانانەوە لە ڕێگا گشتیەکان و گورز وەشاندن لە هێزەکانى حکومەت.
دواى گرتنى چەمى ڕێزان حکومەت ویستى ناوچەى قەرەداغ و گەرمیان و کفرى و کەلار و دەربەندیخان داببڕێ و ئابلۆقەیان بدات، بۆ لەناوبردنى یەکجارى ئەو هێزەى پێشمەرگە بۆیە لە بازیان و سلێمانى و کەرکووکەوە کەوتە لەشکرکێشى، هێزى پێشمەرگەى ئەو ناوچەیەش بوون بە سێ بەش، بەشێکیان چوونە ناوچە سەختەکانى سەرتکە و بەمۆ و دەربەندى بێلوولە پتر لە دوو مانگ هێزەکانى حکومەتیان سەرقاڵ کرد و قورسایی شەڕیان لەسەر ناوچەکانى تر کەم کردەوە، بەشى دووەمیان دوو چالاکى گەورەیان ئەنجام دا لە زەمبوور و ژوورووى ڕۆژهەڵاتى شارى کەرکووک بە لێدانى بیرە نەوتەکان.
بەشى سێیەم کەوتنە لێدان و ڕاوەدوونانى هێزەکەى حکومەت کە بۆ پەلاماردان و گرتنى شارۆچکەى قەرەداغ چووبوون، لەم شەڕەدا ژمارەیەکى زۆرى سەرباز و ئەفسەرى سوپاى عێراقى و سوپاى یەرموکى سورى و جاشى عەرەب کە بە عەزیەى سپى و عەگالەوە هاتبوون بۆ شەڕى کورد، کوژران و بریندار بوون.
ئەمەش کاریگەری زۆرى لەسەر لاوازکردنى هێزەکانى حکومەت هەبوو تا واى لێهات تواناى هێرشکردنى نەمێنێ و کێشەیان لەگەڵ هێزى یەرموکى سورى دروست ببێ، بۆ خۆ دەربازکردن لەم قەیرانەى کە تێی کەوتبوو ئەو بێ هێزیەى کە دووچارى ببوو ناچار بوو لە کۆتایی ساڵى ١٩٦٣ پەنا بباتە بەر گفتوگۆ، ئەوە بوو لە سەرەتاى ساڵى ١٩٦٤ پەیوەندى بە مەکتەبى سیاسى پارتی دیموکراتی کوردستانەوە کرد لە ڕێگاى ئەفسەرێکى کوردەوە بە ناوى کەریم قەرەنى، لە ٣١ى کانوونى دووەمى ١٩٦٤ بارزانى ڕێبەرى شۆڕش لەگەڵ پارێزگارى سلێمانى عەمید عەبدولڕەزاق سەید مەحمود لە ڕانیە کۆبوونەوە، لە دواى چەند دانیشتنێک، ئاگربەست ڕاگەیاندرا.
سەرچاوەکان:
١- خۆشەوى عەلى کانیەلنجى، بیرەوەریەکانى عەزیز قازى سورچى، چاپخانەى دانیشفەر، هەولێر، ٢٠٢٣.
٢- مسعود بارزانی، بارزانی و بزوتنەوەى ڕزگاریخوازی کورد، بەرگی سێیەم، بەشی یەکەم، شۆڕشی ئەیلوول ١٩٦١-١٩٧٥، چاپی یەکەم ٢٠٠٤.
٣- ئیبراهیم جەلال، باشورى کوردستان و شۆڕشی ئەیلوول بنیادنان و هەڵتەکاندن ١٩٦١- ١٩٧٥، چاپی چوارەم، ٢٠٢١.
٤- شەوکەت مەلا ئیسماعیل حەسەن، ڕۆژانێ لە مێژووى شۆرشى ئەیلوول، چاپخانەى وەزارەتى پەروەردە، هەولێر، ٢٠٠٧.
٥- هۆژین مەسعود سەرنى، شورەشا ئیلونێ ل دەڤەرا بەهدینان ١٠٦١- ١٩٧٥، چاپى یەکەم، ٢٠١٨.
٦- ئارى کەریم، چەند لاپەڕەیەکى زیندوو لە شۆڕشی ئەیلوولدا، چاپخانەى خەبات، دهۆک ١٩٩٩.
