دواى کودەتاى ١٧و٣٠ تەمووزى ١٩٦٨ و دووبارە گەڕانەوەى بەعسیەکان بۆ دەسەڵات، دۆخێکى نە شەڕ نە ئاشتى لە کوردستان بۆ ماویەک هاتە ئارا لەگەڵ هێزەکانى حکومەت، بەڵام تێکهەڵپژان لەگەڵ چەکدارانى مەکتەبى سیاسى کۆن بەردەوامى هەبوو، جاروباریش لێرە و لەوێ هەندێ شەڕى لاوەکى لە نێوان سوپا و هێزەکانى شۆڕش ڕوویدەدا، بەڵام لە ١٠ى تشرینى دووەمى ١٩٦٨ ڕژێمى بەعس بە هەماهەنگى لەگەڵ چەکدارانى باڵی مەکتەبى سیاسى کۆن بە هەموو کەرەستەیەکى سوپاى زۆرەوە پەلامارى تەواوى ناوچەکانى ژێر دەسەڵاتى شۆڕشیان دا، لەم هێرشانەدا تا مانگى کانوونى دووەمى ١٩٦٩ پێشڕەوى زۆریان بە خۆوە بینى، دەستیان بەسەر زۆرێک لە شار و شارۆچکەکاندا گرت.
قەرەداغ یەکێک بوو لەو ناوچانەى کە کەوتە بەر پەلامارى ئەو هێزانە، بەهۆى دەست تێکەڵکردن و ناپاکى دوو فەرماندەى بەتالیۆنەکانى قەرەداغ بە ناوەکانى جەعفەر بەرزنجى و کامیل مەلا وەیس، ناوچەکانى خۆیان ڕادەستى چەکدارە بەکرێگیراوەکان کرد، لێرەدا ئاماژە بە یەکێک لە شەڕەکان دەکەین لەسەر لوتکە شاخێک لە ناوچەکە بە ناوى هەللاج و دابانى گەورە کە هێزەکانى حکومەت و چەکدارانى ناوبراو دەستیان بەسەردا گرتبوو، لەشکرى کوردستانیش زۆرى بەلاوە گرنگ بوو کە بکەوێتەوە دەستیان، شایانى باسە ئەم هێرشەى پێشمەرگە و گرتنەوەى ئەم لوتکە شاخە ڕاستەوخۆ لە ژێر سەرپەرشتى ئیدریس بارزانى بەڕێوەچوو، ئەمە لە کاتێکدا بوو کە هێزەکانى حکومەت و باڵى مەکتەبى سیاسى کۆن توانیبوویان پانتاییەکى فراوانى گەرمیان تاکو شاخى هەلاج و دابان لە قەرەداغ بخەنە ژێر دەستیان، دیارە لەبەر گرنگى ناوچەکە سەرکردایەتى شۆڕش بڕیاری دا کە پێویستە ئەو ناوچانە ئازاد بکرێنەوە و بگەڕێنەوە ژێر هەژموونى شۆڕش.
دواى ئەنجامدانى چەند کۆبوونەوەیەکى نێوان سەرکردە سەربازییەکانى ناوچەکە سەبارەت بە چۆنیەتى هێرشکردن بۆ ئەو شوێنانە و پاشان مسته‌فا بارزانى ڕێبەرى شۆڕش لە دۆخەکە ئاگادار کرایەوە، بارزانیش ئیدریس بارزانى ڕاسپارد کە خۆى سەرپەرشتى شەڕەکە بکات، ناوبراو دواى یەکخستنەوەى هێزەکان و داڕشتنى پلانى توکمەى هێرش بۆ سەر لوتکە شاخى هەلاج و دابان، بڕیاریدا کە دەبێ بە زووترین کات لوتکەى شاخەکە بگیرێتەوە، دواى ئەنجامدانى هێرش بۆ سەر لوتکەی شاخەکە لە ماوەی ١:٤٥ کاتژمێرێک و چل و پێنج خولەک دەستى بەسەردا گیرا و گەڕایەوە ژێر دەسەڵاتى پێشمەرگە.
پاشان لە لایەن سەرکردایەتى شۆڕشەوە بڕیار درا کەوا هێرشێکى به‌رفراوان بکرێتـە سەر ناوچەکانى قەرەداغ و شوێنانى تر بۆ ئەوەى بە یەکجارى هێزەکانى حکومەت و بەکرێگیراوانى لێ دەرپەڕێنن، بۆ ئەمەش بەتالیۆنەکانى ٤ و ٩ ڕاسپێردران کە لە بەرزنجەوە بەرەو دەشتى شارەزوور هێرش بکەن و لەوێشەوە بەرەو قەرەداغ هەنگاو هەڵگرن، هێزێکى دەشتى هەولێر و هێزى ڕزگارى لە دوو بەرەوە لەگەڵ بەتالیۆنى ٥ى هێزى قەرەداغ هێرش بکەن، کە هێزێکیان بەرەو ناوچەى قادرکەرەم و سەنگاو پێشڕەوى بکەن و هێزەکەى تریان بەرەو ناوچەى بازیان و قەرەداغ. لەو ماوەیەدا ملازم تاهر عەلى والی بەگ فەرماندەى بەتالیۆنى ٤ى هێزى قەرەداغ بوو، عەزیز قازی فەرماندەى بەتالیۆنى ٩ بوو.
بۆ دەستپێکردنى هێرشەکە بڕیار درا کەوا لە ٢٩ تا٣٠ تشرینى دووەمى ١٩٦٩ لە یەککاتدا هەموو هێزەکان بەیەکەوە هێرش بکەن بۆ هەموو ئەو شوێنانەى کە لە خوارەوە ئاماژەى پێکراوه، وەکو لە پلانەکەدا هاتبوو هێرشى پێشمەرگە دەستى پێکرد و پێشڕەوى بەرچاوى بەخۆوە بینى، سەرکەوتنى گەورە تۆمارکرا و توانرا هەموو ناوچەکانى قەرەداغ، بازیان، سەنگاو، قادرکەرەم، دوزخورماتوو، کفرى کەلار، باوەنور و دەربەندیخان لە هێزەکانى حکومەت و چەکدارانى باڵى مەکتەبى سیاسى کۆن ڕاماڵدرێن و بگەڕێندرێنەوە ژێر ڕکێفى هێزى پێشمەرگە، دواى شکستێکى گەورەى هێزەکانى حکومەت و چەکدارانى بەکرێگیراو زیانێکى زۆریان پێکەوت و چەک و تەقەمەنیێکى زۆر دەستى بەسەردا گیرا، ئیتر هێزەکانى حکومەت و چەکداران بە یەکجارى ڕووخان و مۆڕاڵیان بە جۆرێک داتەپى تواناى شەڕیان نەما لەگەڵ هێزى پێشمەرگە.
ئەم سەرکەوتنەى هێزى پێشمەرگە لەلایەن سەرکردایەتى شۆڕش بە سەرکەوتنێکى گرنگ و چارەنوسساز لێکدرایەوە لەو ئان و ساتەدا، بۆیە بارزانى ڕێبەرى شۆڕش سوپاسى هەموو ئەو هێزانەى کرد کە لە شەڕەکەدا بەشدار بوون، لەلایەن ڕژێمى بەعسى نوێش تاقیکردنەوەیەک بوو بە هاوکارى هێزەکانى مەکتەبى سیاسى کۆن، کە تا چەند دەتوانن بەسەر شۆڕشى کوردستاندا سەرکەون و خەونى لە مێژینەیان بھێننە دى کە خۆى لە هەرەسهێنانى یەکجارى شۆڕشى کورد دەبینیەوە، بەڵام هەوڵەکەیان شکستى خوارد و سەرکەوتنى بەدەست نەهێنا.
سەرچاوەکان:
١- مسعود بارزانی، بارزانی و بزوتنەوەى ڕزگاریخوازی کورد، بەرگی سێیەم، بەشی یەکەم، شۆڕسی ئەیلوول ١٩٦١-١٩٧٥، چاپخانەى وەزارەتى ڕۆشنبیرى، چ: یەکەم، هەولێر، ٢٠٠٤.
٢- ئیبراهیم جەلال، باشورى کوردستان و شۆڕشى ئەیلوول بنیادنان و هەڵتەکاندن ١٩٦١- ١٩٧٥، چاپی چوارەم، ٢٠٢١.
٣- کاروان جوهر محمد، ئیدریس بارزانى ١٩٤٤- ١٩٨٧ ژیان و ڕۆلى سیاسیى و سەربازى لە بزوتنەوەى ڕزگاریخوازى کورددا، چاپخانەى هێڤی، هەولێر، ٢٠١٩.
٤- خۆشەوى عەلى کانیەلنجى، بیرەوەریەکانى عەزیز قازى حەمەد سورچى، چاپخانەى دانیشفەر، هەولێر، ٢٠٢٣.
٥- هاوکار کەریم حەمە شەریف، شۆڕشی ئەیلوول، چاپخانەى زانکۆى سەلاحەدین، چاپى یەکەم، هەولێر، ٢٠١٢.
٦- ئارى کەریم، چەند لاپەڕەیەکى زیندوو لە شۆڕشى ئەیلوولدا، چاپخانەى خەبات، دهۆک ١٩٩٩.
