حسێن میرخان غەزالى، ناسراو بە (حسۆ میرخان ژاژوکى)، پێشمەرگە و هەڤاڵى بارزانى بۆ یەکێتى سۆڤیەت، ساڵى ١٩٣٢ لە گوندى ژاژوک لەدایکبووە، لە پێشمەرگایەتیدا سەرقۆڵ، فەرماندەى هێز بووە و دووجار برینداربووە، ساڵى ١٩٨٣ شەهیدبووە.
ژیاننامە
حسۆ میرخان ژاژوكی، ساڵی ١٩٣٢ له گوندی ژاژوكى سه‌ر به ناحیه‌ی گۆڕه‌توو له قه‌زای مێرگه‌سۆر له پارێزگای هه‌ولێر له‌دایكبووه، میرخان غه‌زالی باوكی ساڵی ١٩٣٢ به‌شداریی شۆڕشی یه‌كه‌می بارزانی كردووه. حسۆ میرخان له یه‌كێتی سۆڤیەت خوێندوویه‌تی و ساڵی ١٩٥٩ توانی بڕوانامه‌ی دیبلۆم له به‌شی كشتوكاڵ وه‌ربگرێت و هەمان ساڵ پاش گەڕانەوەى لە یەکێتى سۆڤیەت به فه‌رمانبه‌ر له فه‌رمانگه‌ی كشتوكاڵی مووسڵ دامه‌زراوە، زمانی كوردی، فارسی، عه‌ره‌بی و ڕووسی زانیوە.
خەباتنامە
له ١١ی تشرینی یه‌كه‌می ١٩٤٥ له دوای نسكۆی شۆڕشی دووه‌می بارزان له‌گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌كه‌ی ڕووده‌كاته ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان، له ٣١ی ئاداری ١٩٤٦ له هێزی بارزان-ى سه‌ر به سوپای كۆماری دیموكراتی كوردستان له مه‌هاباد پێشمه‌رگە بووە و له شه‌ڕه‌كانی به‌ره‌ی سه‌قز له كۆماری دیموكراتی كوردستان به‌شداری كردووه، دواى نسکۆى کۆمار لەو پێشمەرگانە بووە کە لە ١٩ی نیسانی ١٩٤٧ لە ڕێگاى (خواکوڕک و دەشتى بەرازگرەوە) بە خاکى کوردستانى باکووردا گەڕاوەتەوە ناوچەى شێروان و مزورى.
دواى گەڕانەوەیان، جەنەرال مستەفا بارزانی لە ٦ی ئایاری ١٩٤٧ لە گوندى ئەرگۆش کۆبوونەوەیەک بە هەڤاڵانى دەکات و سەرپشکیان دەکات لە مانەوە، یان چوون بەرەو یەکێتى سۆڤیەت، لەوێدا تەواوى هەڤاڵانى بڕیارى بەردەوامیدان و ڕۆیشتن بەرەو یەکێتى سۆڤیەت دەدەن، له ٢٣ی ئایاری ١٩٤٧ یاوەریى جەنەرال مستەفا بارزانی کردووە به‌ره‌و یه‌كێتی سۆڤیەت و لە شەڕى گه‌لی قتور و شەڕى پردی ماكۆ بەشدارییکردووە و دواى سەختى و ماندووبوونێکى زۆر، لە ١٨ی حوزه‌یرانی ١٩٤٧ له ڕووباری ئاراس كه ده‌كه‌وێته سنووری نێوان ئێران و یه‌كێتی سۆڤیەت، بەرەو سۆڤیەت پەڕیوەتەوە.
دوای گەیشتنیان بە یەکێتی سۆڤیەت، لە ١٩ی حوزه‌یرانی ١٩٤٧ له‌گه‌ڵ گشت هه‌ڤاڵانی لە شاری "نه‌خچه‌وان"ی کۆماری ئازه‌ربایجان بۆ ماوه‌ی چل ڕۆژ له كۆمه‌ڵگایه‌كی سه‌رئاوەڵا كه به ته‌لی دڕكاوی ده‌ورەدرابوو، دانران و له‌لایه‌ن کۆمەڵێک سه‌ربازه‌وە پاسه‌وانییان لێده‌كرا و له ڕووی خۆراك و پۆشاك و هاتوچۆوە وه‌كو دیلی شه‌ڕ مامه‌ڵەیان له‌گه‌ڵدا كراوە. دواتر له‌سه‌ر بڕیاری حکوومەتی سۆڤیەت به‌سه‌ر ناوچه‌كانی ئاغدام و لاچین و ئایولاخ و کەلبەجەر له كۆماری ئازه‌ربایجان دابەشکران. له ١٠ی كانوونی یه‌كه‌می ١٩٤٧ گواستراونه‌ته‌وه بۆ سەربازگەیەک لەسەر دەریاى خەزەر لە باكۆى پایتەختى كۆماری ئازه‌ربایجان و له ٢٣ی هەمان مانگدا جلوبەرگی سه‌ربازییان پێدراوه و به سه‌رپه‌رشتی ئه‌فسه‌رانی كۆماری ئازه‌ربایجان ڕۆژانه هه‌شت كاتژمێر مه‌شقی سه‌ربازییان پێ کراوە. لەهەمان کاتدا ڕۆژانە بۆ ماوەی چوار کاتژمێر لە لایەن هەندێک لە هەڤاڵەکانیانەوە کە خوێندەواریان هەبوو وانەی فێربوونی زمانی کوردییان پێگوتراوەتەوە.
پاش مامەڵەى خراپى جەعفەر باقرۆڤ لەگەڵ هەڤاڵانى، بڕیاردەدرێت کەمپە سەربازییەکەى له ٢٩ی ئابی ١٩٤٨ له كۆماری ئازه‌ربایجانەوە بگوازێتەوە بۆ كۆمه‌ڵگای چرچوك لە نزیك "تاشكه‌ند"ی پایته‌ختی كۆماری ئۆزبه‌كستان و له‌وێش لە مه‌شقی سه‌ربازی بەردەوام دەبن.
لە ئاداری ١٩٤٩ له‌گه‌ڵ هه‌ڤاڵانی به شێوه‌ی ده‌سته و تاخم به شه‌مه‌نده‌فه‌ر به‌سه‌ر گونده هه‌ره‌وه‌زییه‌كانی یەكێتی سۆڤیەتدا دابه‌شكران و له كێڵگه‌ی كۆلخۆزه‌كان (ئەو زەویانەى خەڵک بە کرێ لە حکومەت دەیگرتنەوە و دواتر بەشى حکومەتیان دەدایەوە) كاریان ده‌كرد.
دواى هەوڵێکى زۆر و ناردنى چەندین نامە لەلایەن جەنەرال بارزانییەوە بۆ ستالین، دواجار نامەیەک دەگاتە دەست ستالین کە تێیدا بارزانی باسى دەردەسەرییەکانى هەڤاڵانى خۆی تێدادەکات و ئەویش دەستبەجێ بڕیارى پێکهێنانى لێژنەیەک دەدات بۆ لێکۆڵینەوە لە بارودۆخى هەڤاڵانى بارزانى و دواجار بڕیارى لێژنە ئەوە دەبێت کە هەموویان لە شارى ڤریڤسکى کۆبکرێنەوە، بۆیە ناوبراو لە تشرینی دووه‌می ١٩٥١ دەچێتە شاری ڤریڤیسكی لە سۆڤیەت.
ساڵى ١٩٥٨ کۆمارى عێراق بە سەرۆکایەتى عەبدولکەریم قاسم دادەمەزرێت، ناوبراو له ١٦ی نیسانی ١٩٥٩ له‌گه‌ڵ هه‌ڤاڵانی به که‌شتیی گرۆزیا له ڕێی به‌نده‌ری به‌سڕەوە له باشووری كۆماری عێراق گه‌ڕاوه‌ته‌وه كوردستان.
ساڵی ١٩٦١ به‌شداریی شۆڕشی ئەیلوولی كردووه، له كانوونی یه‌كه‌می ئەو ساڵەدا کراوە به فه‌رمانده‌ی میحوه‌ری سه‌ری سیرك و ته‌نیركا، لە ساڵانی ١٩٦١ و ١٩٦٢دا به‌شداریی زۆربه‌ی شه‌ڕه‌كانی ناوچه‌ی بادینانی كردووه، له ٢١ى تشرینی یه‌كه‌می ١٩٦١ یاوه‌ری مه‌لامسته‌فا بارزانی بووە بۆ ڕێكخستنه‌وه‌ی هێزه‌كانی پێشمه‌رگه له گوندی سینا ناوچه‌ی نێروه، له ٧ تا ١٢ى كانوونی یه‌كه‌می هەمان ساڵ به‌شداریی شه‌ڕی گه‌لی زاویته‌ی كردووه له میحوه‌ری سێیه‌م بووه. ساڵی ١٩٦٣ فه‌رمانده‌ی هێز بووه له ناوچه‌ی مزورییان، له ١٤ له‌سه‌ر ١٥ حوزه‌یران به‌شداریى شه‌ڕی سه‌ری ئاكرێی كردووه و سه‌رقۆڵ بووه و له‌و شه‌ڕه بریندار بووە. له ٤ى تشرینی یه‌كه‌می ١٩٦٤ بۆ ڕێكخستنه‌وه‌ی هێزه‌كانی پێشمه‌رگه كرا به فه‌رمانده‌ی هێزی كاوه له ناوچه‌ی پشده‌ر كه سه‌ر به له‌شكری دووی هه‌ولێر بوو، ساڵی ١٩٦٩ به‌شداریی شه‌ڕی دۆڵی شه‌هیدانی كردووه.
له ٣ى تشرینی دووه‌می ١٩٧١ به فه‌رمانی ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی شۆڕش پله‌ی نقیبی پۆلیسی كاتی پێدراوە و بووه بە فه‌رمانده‌ی فه‌وجی دوازده‌ی پاسه‌وانی سنور له قه‌ڵادزێ، ساڵی ١٩٧٤ گه‌ڕایه‌وه سه‌ر به‌رپرسیاره‌تی پێشووی خۆی كه فه‌رمانده‌ی هێزی كاوه بوو له قه‌ڵادزێ.
ساڵی ١٩٧٥ دوای نسكۆی شۆڕشی ئەیلوول بە په‌نابه‌رى ڕووده‌كاته شانشینی ئێران له كۆمه‌ڵگای ره‌به‌ت له ناوچه‌ی سه‌رده‌شت نێشته‌جی ده‌بێت، دواتر بۆ ماوه‌ی دوو مانگ ده‌چێته كۆمه‌ڵگای زێوه و مانگێك له كۆمه‌ڵگای جه‌هروم و چوار ساڵ له شاری یه‌زد نێشته‌جێ ده‌بێت، بەڵام دوای سه‌ركه‌وتنی شۆڕشی گه‌لانی ئێران له ساڵی ١٩٧٩ دەگەڕێتەوە ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان و له شاری نه‌غه‌ده نێشته‌جێ ده‌بێت، هەمان ساڵ به‌شداریی شۆڕشی گوڵانی كردووه و فەرماندەى هێز بووه.
له ١١ى تشرینی دووه‌می ١٩٨٠ به‌شداریی شه‌ڕی حاجی ئۆمه‌رانی كردووه و له‌م شه‌ڕه بریندار بووه، دواتر چوو بۆ ناوچه‌ی پشده‌ر و بیتوێن، ساڵی ١٩٨٣ به‌شداریی شه‌ڕی دۆڵی شه‌هیدانی كردووه، له ١ى ئه‌یلوولی هەمان ساڵ به‌شداریی شه‌ڕی قه‌ندیلی كردووه و له‌و شه‌ڕه له ناوچه‌ی قرناقا و پشت ئاشان شه‌هید كراوە.
سه‌رچاوه‌كان:
- ئەرشیفی دەستەی ئینسکلۆپیدیای پارتی دیموکراتی کوردستان.
- تاهر خۆركی، داستانا گه‌لێی زاویته له شۆڕه‌شا ئیلونا مه‌زن بسه‌ركێشی و به‌شداریا (بارزانیێ نه‌مر) ل كانوینا ئێكێ لساڵا ١٩٦١ێ، گۆڤاری ده‌نگی پێشمه‌رگه، ئۆرگانی مه‌كته‌بی گشتی رێكخستنی پێشمه‌رگه، ژماره ١٢٧، تشرینی یه‌كه‌می ٢٠٠٨ز.
- جلال خضر اسماعیل، ئه‌و پێشمه‌رگه‌یه‌ی به ١٠٠ دینار و ٦ تفه‌نگ له‌لایه‌ن (بارزانیی نه‌مر)ـه‌وه خه‌ڵات كرا، گۆڤاری په‌یامی ئه‌یلوول، ئورگانی كۆمه‌ڵه‌ی مامۆستایانی شۆڕشی ئه‌یلوول، ژماره٦، هه‌ولێر، چاپخانه‌ی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده، تشرینی یه‌كه‌می ٢٠٠٨ز.
- حامید گه‌وهه‌ری، میدالیای بارزانی به‌رزترین خه‌ڵاتی ڕێزلێنان، به‌رگی یه‌كه‌م، (هه‌ولێر - چاپخانه‌ی حاجی هاشم - ٢٠١٥ز).
- حه‌مید گه‌ردی، پوخته‌ی مێژوونامه، چاپی یه‌كه‌م، (هه‌ولێر - ده‌زگای چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی ئاراس - چاپخانه‌ی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده - ٢٠٠٤ز).
- رائد خدر عه‌بدوڵڵا ده‌باغ، بیره‌وه‌رییه‌كانم و تۆپخانه‌ی شۆڕشی ئه‌یلوولی مه‌زن-كوردستانی عێراق، به‌رگی دووه‌م، (هه‌ولێر - چاپخانه‌ی رۆشنبیری - ٢٠٠٣ز ).
- سه‌فه‌ر یووسف میرخان، بوونیاتنه‌رانی ئه‌مرۆی كوردستان، (هه‌ولێر - به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی كتیبخانه گشتیه‌‌كان - ٢٠١٠ز).
- صالح یوسف صوفي، كرۆنۆلۆژیا كوردستانێ و جیهانێ، چاپا ئێكێ، به‌رگێ دووێ، (دهۆك - چاپخانا پارێزگه‌ها دهۆكێ - ٢٠١٣ز).
- عمر فاروقی، سردار دانا زندگی و مبارزات مرحوم ملا مصطفی بارزانی، چاپ دوم، (هه‌ولێر - چاپخانه‌ی وزارت آموزش و پرورش - ٢٠٠٢ز).
- عه‌بدولڕه‌حمان مه‌لا حه‌بیب ئه‌بوبه‌كر، عه‌شیره‌تی بارزان له نێوان ١٩٣١- ١٩٩١، چاپی یه‌كه‌م، (هه‌ولێر - چاپخانه‌ی وه‌زاره‌تی رۆشنبیری - ٢٠٠١ز).
- عه‌بدولڵا غه‌فور، فه‌رهه‌نگی جوگرافیای هه‌ولێر، (هه‌ولێر - بڵاوكراوه‌كانی ئه‌كادیمیای كوردی - چاپخانه‌ی حاجی هاشم - ٢٠١٥ز).
- كاروان محه‌مه‌د مه‌جید، بارزانییه‌كان له مه‌هاباده‌وه بۆ سۆڤێت، چاپی یه‌كه‌م، (سلێمانی - چاپخانه‌ی په‌یوه‌ند - ٢٠١١ز).
- گۆڤاری هه‌تاو، ژماره ١٥٤، ساڵی شه‌شه‌م، هه‌ولێر، چاپخانه‌ی كوردستان، هه‌ینی، ١٥ى نیسانی ١٩٥٩.
- له یادداشتی فه‌رمانده‌ی شه‌هید حه‌سۆ میرخان ژاژۆكی، ٦٢ رۆژ له‌گه‌ڵ بارزانی دا چوونی بارزانییه‌كان بۆ یه‌كێتی سۆڤێت، چاپی یه‌كه‌م (هه‌ولێر - چاپخانه‌ی رۆشنبیری - ١٩٩٧ز).
- مسعود بارزانی، بارزانی و بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كورد ١٩٣١- ١٩٥٨، (دهۆك - چاپخانه‌ی خه‌بات - ١٩٩٨ز).
- مسعود بارزانی، بارزانی و بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كورد ١٩٦١- ١٩٧٥، به‌رگی سێیه‌م، به‌شی یه‌كه‌م، (هه‌ولێر - چاپخانه‌ی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده - ٢٠٠٤ز).
- یوسف سه‌بری و دلۆڤان موسته‌فا، بۆ ئازادیی یا وڵاتی، پشكا ئێكێ، (دهۆك - چاپخانه‌یا خانی - ٢٠١٢ز).
- یوسف عه‌بدولقادر، بۆ شه‌هیدی سه‌ركرده حه‌سۆ میرخان ژاژوكی، گۆڤاری ده‌نگی پێشمه‌رگه، ژماره ١٥٤، كانوونی دووه‌می ٢٠١١ز.
