شۆڕشى ئەیلوول؛ شۆڕشێکى سەرتاپاگیر لە زاخۆوە تا خانەقین، زیاتر لە ٦٥٠٠٠ کم٢ خاکى ئازادکراوى کوردستانى لەبەردەست بوو، زۆربەى ئەو خاکە ئاوەدانى بوو و خەڵکى تێدا نیشتەجێبوو. ناوچەکە پێویستى بە بەڕێوەبردن هەبوو، بۆیە سەرۆک مستەفا بارزانى سەرکردەى شۆڕش بیرى لە دامەزراندنى دامەزراوەیەک کردەوە بەناوى ئەنجوومەنى سەرکردایەتى شۆڕش. ئەم ئەنجوومەنە لە مانگى ئەیلوولى ساڵى ١٩٦٤ دامەزرا، هاوشێوەى هەر حکومەتێک دامەزراوەکانى خزمەتگوزارییان پێشکەش بە هاووڵاتیان دەکرد.

دکتۆر فرێدریک تیسۆ، ساڵى ١٩٨١ لە ڕێگاى کەندال نەزان سەرۆکى ئەنستیتیۆتى کورد لە پاریسی وڵاتى فەڕەنسا ئاشناى کێشەى گەلى کورد بووە، ساڵى ١٩٨٢ دەچێتە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، ساڵى ١٩٨٩ بەشدارى کۆنفرانسێک لە پاریس سەبارەت بە کێشەى کورد دەکات، دواى کردنەوەى کونسلخانەى فەڕەنسا لە ٢٣ى ئەیلوولى ٢٠٠٧ وڵاتى لە شارى هەولێر فرێدریک تیسۆ یەکەمین کونسلى ئەو وڵاتە بوو. لە ڕۆژى ١٥ی ئازارى ٢٠١٣ لەلایەن سەرۆک مەسعود بارزانى میدالیاى بارزانى نەمرى پێ بەخشرا.

نووری عوسمان مەحموود، ناسراو بە (دکتۆر نورى عوسمان شنگالى)، ساڵی 1967 لە شارى بەغدا لە لەدایکبووە. ساڵى ١٩٩١ پەیوەندى بە ڕیزەکانى پارتى دیموکراتى کوردستان کردووە، ساڵى ١٩٩٥ بۆتە بەرپرسی بەشى پزیشکى مەکتەبى سیاسی پارتی دیموکراتى کوردستان. ساڵى ٢٠٢٢ لە کۆنگرەی چواردەیەمی پارتی دیموکراتی کوردستان لە شاری دهۆک بە ئەندامى کۆمیتەى ناوەندى هەلبژێردراوە.

دەشی زیا یوحەنا کوڕی قەشە زیا ساڵی ١٩٥٢ لە گوندی درگنیی دەڤەری نهێل سەربەقەزای ئامێدی پارێزگای دهۆک لەدایک بووە، باوکی و باپیری بەشداری شۆڕشەکانی یەکەمی بارزان(١٩٣١- ١٩٣٢) و دووەمی بارزان ساڵی (١٩٤٣- ١٩٤٥) یان کردووە، قەشە زیای باوکی لە پەیڕەوانی بارزانی و دامەزرێنەری ڕێکخستنەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان لەناو کریستیانەکانی دەڤەری نهێل بووە و لەکاتی هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلوول ساڵی ١٩٦١، ناوبراو کادرێکی لێهاتوو بووە و ماڵی خۆی کردبووە بارەگای پێشمەرگە.

داستانى کۆڕێ یەکێکە لەو شەڕ و ڕووبەڕوونەوە چارەنووسسازانەى کە پێشمەرگەی کوردستان لە ٧ – ١١ى نیسانى ١٩٩١ لە بەرانبەر سوپاى عێراق تومارى کرد، دواى ئەوەى سوپاى عێراق لە بەهارى ١٩٩١ لە بەرانبەر هێزى پێشمەرگەى بەرەى کوردستانى و شەپۆلی ناڕەزایی جەماوەرى ڕاپەڕیوى باشوورى کوردستان شکستى خوارد و تەواوى شار و شارۆچکەکانی باشووری کوردستان ڕزگارکران، زۆرى نەخایاند سوپای ڕژێم لەلایەن هێزى هاوپەیمانانەوە چراى سەوزى بۆ هەڵکرا و لە ٢٧ى ئادارى ١٩٩١ لە کەرکووکەوە زۆر بە دژوارى بەرەنگارى پێشمەرگە بووەوە ...

شەڕ و ڕووبەڕووبوونەوەیەکى گەورەى نێوان هێزى پێشمەرگە و سوپاى ڕژێمى بەعس لە ١٩ى تەممووز تا ٥ى ئەیلوولى ١٩٨٨ لە ناوچەى خواکوڕکى دەڤەرى برادۆست ڕوویدا، بە مەبەستى دەست گرتن بەسەر ناوچەکانى ژێر دەسەڵاتى شۆڕش لە سێگۆشەى سنوورى (عێراق - ئێران - تورکیا)، سوپاى عێراق هێرشێکى گەورە و بەربڵاوی ئەنجام دا، لە ماوەى ٤٥ ڕۆژى شەڕ و هێرشکارى، هێزە چەکدارەکانى عێراق لەلایەن هێزى پێشمەرگەوە تێشکێندران و زیانى گەورەى گیانى و ماددیان بەرکەوت، لە ٥ى ئەیلوولى ١٩٨٨ بەهۆى چەند هۆکارێک ...

دەروێش حەسەن شوان، پێشمەرگەی شۆڕشی ئەیلوول بووە، لە ساڵی ١٩٦٦ لە گەرووی ئۆمەرئاغا شەهید بووە.

ئەم شەڕە لەنێوان هێزی پێشمەرگە و حکومەتی عێراق لە دەڤەری بادینان ڕوویدا، هێزى پێشمەرگە لە شەوى ١١ لەسەر ١٢ى کانوونى دووەمى ١٩٨٨ لە سنوورى لقى١ى پارتى دیموکراتى کوردستان، هێرشێکی فرەوانی کردە سەر دەزگا و دامەزراوە سەربازى و چەکدارییەکانى حکومەتى عێراق لە دێرەلوک و شێلادزێ، لە ماوەیەکى کەمدا توانیان دەست بەسەر تەواوى ڕەبایە و سەنگەرەکانى سەربازى و چەکدارە بەکرێگراوەکان و بارەگای حزبى و حکومى و سەربازییەکاندا بگرن و زیانێکى گەورەى گیانى و ماددى بە هێزەکانى حکومەت بگەیەنن.

ئەو داستانە لە ٥ى ئایارى ١٩٨٧ لە دێرەلوکى سەربە قەزاى ئامێدى ڕوویدا، هێزى پێشمەرگە هێرشیان کردە سەر بارەگاى فەوجی خەفیفەى (١١١)، دواى شەڕێکى سەخت توانیان دەست بەسەر فەوجەکە و (٨١) سەنگەرى دەورووبەریدا بگرن، هەروەها زیانى زۆری گیانى و ماددى بە هێزەکانى حکومەت بگەیەنن لە کوژراو و بریندار و بە دیل گیرانى سەرباز و چەکدارانى بەکرێگیراو.

ئەو داستانە لە ناوچەى ئەحمەد ئاوا ڕوویدا لە ١ى تەمموزى ١٩٨٧، کاتێک کە هێزى پێشمەرگە لە چالاکییەکى پارتیزانیدا هێرشیان کردە سەر چەند مۆڵگەیەکى سوپای عێراق و چەکدارانى بەکرێگیراو له‌گه‌ڵ مۆڵگه‌یه‌كی سوپای میللی (جەیشى شەعبى)، توانیان دەست بەسەر بنکە و بارەگاکانیاندا بگرن و زیانى گەورەیان پێ بگەیەنن لە کوژران و بریندار و بە دیل گرتنى ژمارەکى زۆر، دواى مانەوەى دوو ڕۆژ لە شوێنەکە هێزى پێشمەرگە بڕیارى کشانەوەیان دا و شوێنەکەیان بەجێ هێشت.

ئه‌یلوولی ١٩٨٧ له‌ ناوچه‌ی کانی ماسێ ده‌ڤه‌ری بادینان شه‌ڕێكی گه‌وره‌ له‌ نێوان هیزی پێشمه‌رگه‌ و سوپای عێراق ڕوویدا، به‌ داستانی کانی ماسێ ناسرا، هێزی پێشمه‌رگه‌ هێرشی كرده‌ سه‌ر ژماره‌یه‌ك بنكه ‌و باره‌گای سه‌ربازی سوپای عێراق، دوای شه‌ڕێكی گه‌رم و خوێناوی پێشمه‌رگه‌ توانی ده‌ست به‌سه‌ر ته‌واوی خاڵه‌ سه‌ربازییه‌كاندا بگرێت و زیانێكی گه‌وره‌ به‌ هێزه‌ سه‌ربازییه‌كانی سوپای عێراق بگه‌یه‌نێ له‌ كوژراو و بریندار و به‌دیل گرتن.

له‌ ٥ی كانوونی دووه‌می ١٩٨٧ سوپای عێراق و هێزه‌ چه‌كداره‌كانی به‌كرێگیراو (جاش) به‌ پاڵپشتی تانك و زریپۆش و تۆپ و فڕۆكه‌ی جه‌نگی، هێرشێكی به‌ربڵاویان بۆ سه‌ر هێزی پێشمه‌رگه‌ ئه‌نجام دا له‌ ناوچه‌ی ئەترۆش و شێخان و ده‌وروبه‌ری، شه‌ڕه‌كه‌ بۆ ماوه‌ی ١٣ تا ١٥ ڕۆژ درێژه‌ی هه‌بوو، هه‌رچه‌نده‌ هێزه‌كانی حكومه‌ت توانیان ده‌ست به‌سه‌ر هه‌ندێك شوێندا بگرن، به‌ڵام له‌ دوایدا هێزی پێشمه‌رگه‌ به‌ پشتیوانی هێزی به‌رگری میللی دانیشتووی ناوچه‌كه توانیان‌ به‌ره‌نگاریان ببنه‌وه‌ و تێكیان بشكێنن.