ژیاننامە
غەزالی میرخان غەزالی، ساڵى ١٩٢٣ لە گوندى ژاژۆکى قەزاى مێرگەسۆرى پارێزگاى هەولێر لەدایک بووە، ساڵى ١٩٤٥ لەگەڵ خانەوادەکەى دواى نسکۆی شۆڕشی دووەمی بارزان ئاوارەی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بووە و لە دەڤەرى مەجیدخان نیشتەجێ دەبێت، خێزاندار بووە، دەرچووى پەیمانگاى کشتوکاڵى چاکینسکى شارى تامبۆڤى ڕووسیایە، ساڵى ١٩٧٥ دوای نسکۆی شۆڕشی ئەیلوول دووبارە ئاوارەی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و بۆ شارى کرمان دوور دەخرێتەوە، تا سەرکەوتنی شۆڕشی ئیسلامى ئێران لە ساڵى ١٩٧٩، دواتر دەگەڕێتەوە بۆ شارى نەغەدە لە ڕۆژهەڵاتى کوردستان لەوێ نیشتەجێ دەبێت. ساڵى ١٩٩٧ پاش مێژوویێکى دوور و درێژى خەبات و تێکۆشان کۆچى دوایی کرد.
خەباتنامە
غەزالى میرخان ژاژۆکى، ساڵی ١٩٤٣ په‌یوه‌ندیی به ڕیزه‌كانی شۆڕشی دووەمی بارزانە و كردووه، لە چیاى برادۆست لە سەنگەرى بەرگرى کردن دەبێت دژى سوپاى عێراق و بەم هۆیەوە لە ١٩ى ئابی ١٩٤٥ بە فەرمانی دادگای عورفی سەربازی دەست بەسەر گشت موڵک و ماڵە گواستروە و نەگواستروەکانیدا گیراوە. له ١١ی تشرینی یه‌كه‌می ١٩٤٥ له دوایی نسكۆی شۆڕشی دووه‌می بارزان ڕویکردۆتە ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان، له ٣١ی ئاداری ١٩٤٦ له هێزی بارزانی سه‌ر به سوپای کۆماری دیموکراتى کوردستان لە شاری مەهاباد بۆتە پێشمەرگە، له شه‌ڕە‌كانی به‌ره‌ی نەغەدە و شنۆ له كۆماری دیموكراتی كوردستان به‌شداری كردووه، لە شه‌ڕی قەڵاتان بریندار بووە.
دوای نسکۆی کۆماری دیموکراتی کوردستان، لەو پێشمەرگانە بووە کە لە ١٩ی نیسانى ١٩٤٧ لە ڕێگاى خواکوڕک و دەشتى بەرازگرەوە بە خاکى باکوورى کوردستانى لە گوندى خواکوڕک بۆ گوندى ئەرگۆش و دەڤەرى هەرکى بنەجێ گەڕاوەتەوە.
دواى گەڕانەوەیان، جەنەڕاڵ مستەفا بارزانی لە ١٥ى ئایارى ١٩٤٧ لە گوندى ئەرگۆش کۆبوونەوەیەک بە هەڤاڵانى دەکات و سەرپشکیان دەکات لە مانەوە، یان چوون بەرەو یەکێتى سۆڤیەت، لەوێدا تەواوى هەڤاڵانى بڕیارى بەردەوامیدان و ڕۆیشتن بەرەو یەکێتى سۆڤیەت دەدەن، له ٢٣ی ئایاری ١٩٤٧ یاوەریى جەنەڕاڵ مستەفا بارزانى کردووە به‌ره‌و یه‌كێتی سۆڤیەت و لە شەڕى گه‌لی قتور و شەڕى پردی ماكۆ بەشدارییکردووە و دواى سەختى و ماندووبوونێکى زۆر، لە ١٨ی حوزه‌یرانی ١٩٤٧ له ڕووباری ئاراس كه ده‌كه‌وێته سنووری نێوان ئێران و یه‌كێتی سۆڤیەت، بەرەو سۆڤیەت پەڕیوەتەوە.
دوای پەڕینەوە لە ڕووبارى ئاراس و گەیشتنیان بە یەکێتی سۆڤیەت، لە ١٩ی حوزه‌یرانی ١٩٤٧ له‌گه‌ڵ گشت هه‌ڤاڵانی لە شاری "نه‌خچه‌وان"ی کۆماری ئازه‌ربایجان بۆ ماوه‌ی چل ڕۆژ له كۆمه‌ڵگایه‌كی سه‌رئاوەڵا كه به ته‌لی دڕكاوی ده‌ورەدرابوو، دانران و له‌لایه‌ن کۆمەڵێک سه‌ربازه‌وە پاسه‌وانییان لێده‌كرا و له ڕووی خۆراك و پۆشاك و هاتوچۆوە وه‌كو دیلی شه‌ڕ مامه‌ڵەیان له‌گه‌ڵدا كراوە. دواتر له‌سه‌ر بڕیاری حکوومەتی سۆڤیەت به‌سه‌ر ناوچه‌كانی ئاغدام و لاچین و ئایولاخ و کەلبەجەر له كۆماری ئازه‌ربایجان دابەشکران. له ١٠ی كانوونی یه‌كه‌می ١٩٤٧ گواستراونه‌ته‌وه بۆ سەربازگەیەک لەسەر دەریاى خەزەر لە باكۆى پایتەختى كۆماری ئازه‌ربایجان و له ڕێكه‌وتی ٢٣ی هەمان مانگدا جلوبەرگی سه‌ربازییان پێدراوه و به سه‌رپه‌رشتی ئه‌فسه‌رانی كۆماری ئازه‌ربایجان ڕۆژانه هه‌شت كاتژمێر مه‌شقی سه‌ربازییان پێ کراوە. لەهەمان کاتدا ڕۆژانە بۆ ماوەی چوار کاتژمێر لە لایەن هەندێک لە هەڤاڵەکانیانەوە کە خوێندەواریان هەبوو وانەی فێربوونی زمانی کوردییان پێگوتراوەتەوە.
پاش مامەڵەى خراپى جەعفەر باقرۆڤ لەگەڵ هەڤاڵانى، بڕیاردەدرێت کەمپە سەربازییەکە له ٢٩ی ئابی ١٩٤٨ له كۆماری ئازه‌ربایجانەوە بگوازێتەوە بۆ كۆمه‌ڵگای چرچوك لە نزیك "تاشكه‌ند"ی پایته‌ختی كۆماری ئۆزبه‌كستان و له‌وێش لە مه‌شقی سه‌ربازی بەردەوام دەبن.
لە ئاداری ١٩٤٩ له‌گه‌ڵ هه‌ڤاڵانی به شێوه‌ی ده‌سته و تاخم به شه‌مه‌نده‌فه‌ر به‌سه‌ر گونده هه‌ره‌وه‌زییه‌كانی یەكێتی سۆڤیەت له كێڵگه‌ی كۆلخۆز و سۆلخۆزەکاندا دابەشکرێن، لەژێر چاودێرى کی جی بی لەبەشە دژوارەکان کارى کشتوکاڵى دەکەن، ساڵى ١٩٥١ وێڕاى هەڤاڵانى بەدیدارى بارزانى نەمر شاد دەبێتەوە، دواى ئەو دیدارە، بارودۆخى ژیانیان تاڕادەیەک باشتر دەبێت.
دواى هەوڵێکى زۆر و ناردنى چەندین نامە لەلایەن جەنەڕاڵ بارزانییەوە بۆ ستالین، دواجار نامەیەک دەگاتە دەست ستالین کە تێیدا بارزانى باسى دەردەسەرییەکانى هەڤاڵانى خۆی دەکات و ئەویش دەستبەجێ بڕیارى پێکهێنانى لێژنەیەک دەدات بۆ لێکۆڵینەوە لە بارودۆخى هەڤاڵانى بارزانى و دواجار بڕیارى لێژنە ئەوە دەبێت کە هەموویان لە شارى ڤریڤسکى کۆبکرێنەوە، بۆیە غەزالی میرخان لە مانگی تشرینی دووه‌می ١٩٥١ دەچێتە شاری ڤریڤیسكی لە سۆڤیەت.
لە ساڵى ١٩٥٨ حکومەتى کۆمارى لە عێراق بە سەرۆکایەتى عەبدولکەریم قاسم دادەمەزرێت، لە ٢٥ی شوباتی ١٩٥٩ و بەپێی هەردوو ماددەی سێیەم و حەفتەم و بڕگەى (أ) لە ماددەی دەیەم و کارکردن بە ماددەی (١١) بە پشت بەستن بە یاسای هەموار کراوی ژمارە ١٩ لە ساڵی ١٩٥٩، خۆی و هەڤاڵانی کە بەشدار شۆڕشى دووەمی بارزانیان کردبوو بەر لێبوردنی گشتی کەوتوون و لە ١٦ی نیسانی ١٩٥٩ له‌گه‌ڵ هه‌ڤاڵانی لە ڕێگەى بەندەرى ئۆدیسا به که‌شتیی گرۆزیا له دەریاى ڕەش دەپەڕێتەو و لەتەنگەى مەڕمەڕە دێتە دەریاى سپى ناوەڕاست و لەڕێگەى تەنگە سوێز و دەریای سوورەوە لە ١٦ى نیسانى ١٩٥٩ دەگاتەوە به‌نده‌ری به‌سڕەوە له باشووری كۆماری عێراق، لەلایەن خەڵکى کورد و عەرەب وەک قارەمان پێشوازی کراون، دواتر گه‌ڕاوه‌ته‌وه كوردستان.
غەزالى میرخان ژاژۆکى لە ساڵی ١٩٦١ بەشداری شۆڕشی ئەیلوول بووە و لەگەڵ مستەفا بارزانى نەمر دەچێتە دەڤەرى بادینان و لە شەڕەکانى گەلی زاویتە، زاخۆ، چیای مەتین و گارە، مریبا، چیای سەری ئاکرێ، پیرس، بێدارۆن وپیرەفات بەشدارى دەکات، لە شەڕى چیای سەرێ ئاکرێ بریندار دەبێت.
دواى جێگیربوونى پێشمەرگەو دامەزراندن و ڕێکخستنى لەشکرى هێزى پێشمەرگەى شۆڕشی ئەیلوول، لەگەڵ بارزانى نەمر دەچێتە دەڤەرى باڵەکایەتى و پلەى فەرماندەی پێشمەرگە وەردەگرێت، لەبەشى پەیوەندیەکانى دەرەوە و ناوخۆى باراگای بارزانی کاردەکات.
دواى ڕێککەوتنامەى ١١ى ئادارى ١٩٧٠ کاتێک پێشمەرگە لە هێزى پاسەوانى سنوور ڕێکخران، غەزالى میرخان ژاژۆکى دەبێتە ئامر هێزى کاوە، تا ساڵى ١٩٧٤ و دەسپێکردنەوەى شەڕى نێوان شۆڕش و سوپاى عێراق لەو ئەرکە بەردەوام دەبێت. ساڵانى ١٩٧٤ و ١٩٧٥ لە شەڕەکان سەفین، شەکرۆک، ئاسۆس و پشدەر بەشدارى دەکات.
غەزالى میرخان ژاژۆکى، ساڵى ١٩٧٩ لە شارى کرمانى ئێران دەگەڕێتەوە بۆ ڕۆژهەڵاتى کوردستان و لەشارى نەغەدە نیشتەجێ دەبێت، هەمان ساڵ پەیوەندى بەهێزى پێشمەرگەى شۆڕش گوڵان دەکاتەوە، لەلایەن سەرکردایەتی کاتی پارتی دیموکراتی کوردستان ئەرکى فەرماندەى هێزی حەمرینى پێ دەسپێرن، وەک فەرماندەی ئەو هێزە بەشدارشەڕەکانى خنێرە و لۆلان و خواکوڕک لەدەڤەرى برادۆست دەکات.
ساڵى ١٩٩١ غەزالى میرخان ژاژۆکى، بەشدارى ڕاپەڕینى خەڵکى باشوورى کوردستان دەکات، بەشدارى ئازادکردنى شارى سلێمانى و کەرکوک و ڕاپەڕین دەکات. وەک ڕێز لێنان لە خەبات و تێکۆشانى لە پێناو کورد کوردستان. لە کۆنگرەی یازدەیەمى پارتى دیموکراتى کوردستان لە ساڵى ١٩٩٣ لەلایەن سەرۆک مەسعود بارزانی میدالیاى بارزانى نەمرى پێ دەبەخشرێت.
سەرچاوەکان:
١.ئەرشیفى دەستەى ئینسکلۆپیدیاى پارتى دیموکراتى کوردستان.
٢.چاوپیکەوتن لەگەڵ عەباس غەزالى، پیرمام ٦ی شوباتی ٢٠٢٤.
٣.شەعبان عەلى شەعبان، هەندێک زانیاری سیاسی و مێژوویی، چاپی سێیەم، (هەولێر- چاپخانەی ڕۆژهەڵات -٢٠١٣ز).
٤.مسعود بارزانی، بارزانی و بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كورد ١٩٣١ - ١٩٥٨، (دهۆك - چاپخانه‌ی خه‌بات - ١٩٩٨ز).
٥.نه‌جه‌ف قولی پسیان، له مهابادی خوێناوییه‌وه هه‌تا لێواره‌كانی ئاراس، و. شه‌وكه‌ت شێخ یه‌زدین، چاپی یه‌كه‌م، (پیرمام - یۆبیلی زێڕینی پارتی دیموكراتی كوردستان - ١٩٩٦ز).
٦.كاروان محه‌مه‌د مه‌جید، بارزانییه‌كان له مه‌هاباده‌وه بۆ سۆڤێت، چاپی یه‌كه‌م، (سلێمانی - چاپخانه‌ی په‌یوه‌ند - ٢٠١١ز).
