ژیاننامه
دكتۆر جەعفەر محەمەد، ناسراو به دكتۆر جه‌عفه‌ر فه‌یلی، جه‌عفه‌ر مام كه‌ریم و دكتۆر جه‌عفه‌ر ڕەحمانی، ساڵی ١٩١٠ له شاری كوتی كه ده‌كاته ناوه‌ندی پارێزگای واست له‌دایك بووه، له هۆزی مه‌لكشای فه‌یلییه، پاشان بنه‌ماڵه‌كه‌یان ده‌گوازنه‌وه بۆ شاری به‌غدا و ده‌بنه بنه‌ماڵه‌یه‌كی بازرگانی دیاری شاره‌ی به‌غدا، ساڵی ١٩٤٨ حاجی محه‌مه‌د كه‌ریمی باوكی له دامه‌زرێنه‌ری كۆمه‌ڵه‌ی كورده فه‌یلییه‌كانی شاری به‌غدا بووه، برای گه‌وره‌ی پارێزه‌ر حه‌بیب محه‌مه‌د كه‌ریم (١٩٣١ـ ٢٠١٣) سكرتێری پارتی دیموكراتی كوردستان له نێوان ساڵانی (١٩٦٤ـ ١٩٧٥) بووه.
ساڵی ١٩٣٦ به پله‌ی یه‌كه‌م به‌كالۆریۆسی له كۆلێژی پزیشكی به‌غدا وه‌رگرتووه و به یه‌كه‌مین دكتۆری كورد داده‌نرێت كه له‌م زانكۆیه ده‌رچووه، ساڵی ١٩٣٦ له سوپای شانشینی عێراق به پله‌ی مولازمی دووه‌م خزمه‌تی كردووه، نۆرینگه‌كه‌ی له گه‌ڕه‌كی كوردنشینی باب ئه‌لشه‌یخ (باب الشیخ) له شاری به‌غدا بووه، ساڵی ١٩٤٢ له شاری هه‌ولێر نورینگه‌ی پزیشكی هه‌بووه، ساڵی ١٩٣٧ به پله‌ی مولازمی دووه‌م له ڕیزه‌كانی سوپای شانشینی عێراقدا خزمه‌تی كردووه.
له شه‌سته‌كانی سه‌ده‌ی بیستەمدا پسپۆریی ده‌روونپزیشكی له زانكۆی له‌نده‌ن وه‌رده‌گرێ، ساڵی ١٩٧٠ خاوه‌ن یه‌كه‌مین نه‌خۆشخانه‌ی تایبه‌تی نه‌خۆشیی ده‌روونی بووه له شانشینی ئێران، ڕۆژی سێشه‌مه‌ی ١ی ئابی٢٠٠٠ له شاری تاران كۆچی دوایی كردووه و له گۆڕستانی به‌هه‌شتی زه‌هرا له نزیك شاری تاران سپاردەی خاك كراوه، له ٤ی ئابی ٢٠٠٠دا سه‌رۆك مه‌سعود بارزانی پرسه‌نامه‌ی ئاراسته‌ی خانه‌واده‌كه‌ی كردووه، له ٤ی ئابی ٢٠٠٠دا له‌لایه‌ن مه‌كته‌بی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستانەوە پرسه‌نامه‌یه‌ك ئاراسته‌ی خانه‌واده‌كه‌ی كراوه و پرسه‌ی سه‌ره‌خۆشی له‌لایه‌ن مه‌كته‌بی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستانەوە له مزگه‌وتی ڕه‌شاد موفتی له شاری هه‌ولیر دانراوه. شاره‌زای زمانه‌كانی كوردی، عه‌ره‌بی، فارسی و ئینگلیزی بووه.
خه‌باتنامه
ساڵی ١٩٣٩ په‌یوه‌ندی به ڕیزه‌كانی حزبی هیوای كورده‌وه كردووه، ساڵی ١٩٤١ وه‌ك پزیشك دوور خراوەتەوە بۆ شارۆچكه‌ی شنگالی سه‌ر به پارێزگای موسڵ و به یه‌كه‌مین كه‌س داده‌نرێ كه هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی و كوردایه‌تی له‌م ده‌ڤه‌ره بڵاو كردبێتەوە.
ساڵی ١٩٤١ دژ به ده‌سه‌ڵاتدارانی شانشینی یه‌كگرتووی بریتانیا پشتگیری بزووتنه‌وه‌ی ڕه‌شید عالی گه‌یلانی (١٨٩٢ـ ١٩٦٥)ی كردووه و له دوای شكستپێهێنانی ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانی شانشینی عێراقی هه‌واداری بریتانیاوە به‌ند كراوه، ساڵی ١٩٤٢ به هاوڕێیه‌تی پارێزه‌ر عه‌ونی یوسف ئه‌حمه‌د (١٩٠٨ـ ١٩٨٨) لقی موسڵی حزبی هیوای كوردیان دامه‌زراندووه، ساڵی ١٩٤٢ به پله‌ی نه‌قیبی پزیشك له ناوه‌ندی سه‌ربازیی زاخۆ سه‌ر به پاریزگای موسڵی پێشو و دهۆكی ئه‌مڕۆ خزمه‌تی كردووه، ساڵی ١٩٤٢ له‌گه‌ڵ پارێزه‌ر عه‌ونی یوسف ئه‌حمه‌د و حه‌سه‌ن ته‌ها عه‌بدولعه‌زیز (١٩١٥ـ ١٩٩٩) ناسراو به حه‌سه‌ن كه‌تانیدا له‌لایه‌ن مسته‌فا یه‌عقوبی پارێزگاری هه‌ولێره‌وه به‌ند ده‌كرێن، ساڵانی (١٩٤٢ـ ١٩٤٤) له‌سه‌ر چالاكی ڕامیاری به‌ند كراوه و بۆ شاری عه‌ماره له باشووری عێراق دوور خراوه‌ته‌وه.
ساڵی ١٩٤٣ په‌یوه‌ندی ڕاسته‌وخۆی به سه‌رۆك مستەفا بارزانی (١٩٠٣ـ ١٩٧٩)ی ڕابه‌ری شۆڕشی دووه‌می بارزانه‌وه هه‌بووه، ساڵی ١٩٤٥ له دامه‌زرێنه‌ران و سه‌ركردایه‌تی حزبی ڕزگاری كورد بووه، ساڵی ١٩٤٥ به پله‌ی نه‌قیبی پزیشك په‌یوه‌ندی به ڕیزه‌كانی شۆڕشی دووه‌می بارزانه‌وه كردووه، تا ڕووخانی كۆماری دیموكراتیی كوردستان له خزمه‌تی كۆماردا بووه و زۆر جاریش به نهێنی گه‌ڕاوه‌ته‌وه شاری به‌غدا، ساڵی ١٩٤٦ به‌شداری كۆنگره‌ی دووه‌می حزبی ڕزگاری كوردی له شاری به‌غدا كردووه و ده‌نگی به هه‌ڵوه‌شاندنەوەی داوه تا ڕێخۆشكه‌ر بێ بۆ چوونه ڕیزی پارتی دیموكراتی كوردەوە.
ساڵی ١٩٤٦ له كۆنگره‌ی یه‌كه‌مدا له‌لایه‌ن نوێنه‌رانی كۆنگره‌وه به ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی پارتی دیموكراتی كورد هه‌ڵبژێردراوه، ساڵی ١٩٤٦ له یه‌كه‌مین كۆبوونه‌وه‌ی كۆمیته‌ی ناوه‌ندیدا به ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی هه‌ڵبژێردراوه، ساڵی ١٩٤٦ په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان پارتی دیموكراتی كورد و كامیل چادرچی ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی حزبی نیشتمانی دیموكراتی (الحزب الوطني الدیمقراطي) له ئه‌ستۆ گرتبوو، له ٤ی نیسانی ١٩٤٧ وتارێكی بۆ به‌رگریكردن له بارزانییه‌كان له ڕۆژنامه‌ی عه‌ربی زمانی (صوت الأهالي) چاپی به‌غدا بڵاو كردووەتەوە.
ساڵی ١٩٤٨ له دووره‌وه پشتگیری نوێنه‌رانی پارتی دیموكراتی كوردی له كۆنگره‌ی شێرانی یه‌كێتی گشتی قوتابیانی عێراقدا كردووه، ساڵی ١٩٤٨ له شاری له‌نده‌ن پایته‌ختی شانشینی یه‌كگرتووی بریتانیا له ڕێی حزبی شیوعی بریتانیاوه په‌یوه‌ندی به حزبی شیوعی یه‌كێتی سۆڤێته‌وه كردووە به مه‌به‌ستی گه‌یاندنی داواكارییەكانی ئەوكاتەی كورد، ساڵی ١٩٤٨ وه‌ك ژماره‌یه‌كی زۆر له چالاكڤانانی ڕامیاری شانشینی عیراق له ڕه‌گه‌ز و نه‌ته‌وه جیاوازه‌كان له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانی هاشمی له شانشینی عێراق به بیانوی ڕه‌چه‌ڵه‌كی ئێرانییه‌وه ڕه‌گه‌زنامه‌ی لێ سه‌ندراوه‌ته‌وه و له ڕێی محه‌مه‌د باشقه‌ی خاڵۆیەوە كه له فه‌رمانبه‌رانی باڵای وه‌زاره‌تی ناوخۆی شانشینی عێراق بوو توانیویەتی خۆی بگه‌یەنێته شانشینی ئێران و سه‌ره‌تا له قه‌زای ئیلام سه‌ر به پارێزگای كرماشان له ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان بۆ ماوه‌ی دوو ساڵ به شێوه‌یەكی نهێنی نیشته‌جێ بووە، له كۆتایی ساڵی ١٩٤٩دا له دانپێنانه‌كانی یه‌هودا ئیبراهیم سدیق ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی حزبی شیوعی عێراقی له به‌رده‌م به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی لێكۆڵێنه‌وه‌ی تاواندا وه‌ك ئه‌ندامێكی سه‌ركردایه‌تی پارتی دیموكراتی كورد ناوی ئاشكرا بووه.
ساڵی ١٩٤٩ په‌یوه‌ندییەكانی نێوان پارتی دیموكراتی كورد و حزبی توده‌ی ئێرانی به‌ڕێوه بردووه، ساڵی ١٩٥٠ نۆڕینگه‌ی پزیشكیی له شاری ئیلام كردووەتەوە و خزمه‌تی خه‌ڵكی ناوچەكەی كردووە و دواتر له ساڵی ١٩٥٢دا له شاری تارانی پایته‌ختی شانشینی ئێران نۆرینگه‌ی كردووەته‌وه و له‌وێ نیشته‌جێ بووه، ساڵی ١٩٥٣ له تاران به تۆمه‌تی به‌شداری له كۆماری دیموكراتیی كوردستان بۆ ماوه‌ی سێ ساڵ له به‌ندیخانه‌ی قه‌سر له ناو شاری تاران به‌ند كراوه. ساڵی ١٩٥١ كڵێشه‌ی ڕۆژنامه‌ی ڕزگاری و مۆری مه‌كته‌بی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردی له شاری تارانه‌وه بۆ سه‌ركردایه‌تی پارتی دیموكراتی كورد ڕه‌وانه كردووه‌تەوە، ساڵی ١٩٥٣ له نووسینه‌وه و به‌دواداچوونی پڕۆگرام و په‌یڕه‌وی ناوخۆی كۆنگره‌ی سێیه‌مدا هاوكاری سه‌ركردایه‌تی كاتیی كۆنگره‌ی دووه‌می پارتی دیموكراتی كوردی كردووه، ساڵی ١٩٥٣ پشتگیری دكتۆر محه‌مه‌د موسه‌ده‌قی (١٨٨٢ـ ١٩٦٧)ی كردووه دژ به شا محه‌مه‌د ڕه‌زای پەهلەوی (١٩١٩ـ ١٩٨٠)، له كۆدتای دژی دكتۆر محه‌مه‌د موسه‌ده‌ق سه‌رۆكوه‌زیرانی شانشینی ئێراندا له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانی شانشینی ئێرانەوە به‌ند كراوه و ئه‌شكه‌نجه دراوه.
ساڵی ١٩٥٣ بێ ئاماده‌بوونی خۆی له‌لایه‌ن نوێنه‌رانی كۆنگره‌وه به ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی پارتی دیموكراتی كوردستان ـ عێراق (كۆنگره‌ی سێیه‌م) هه‌ڵبژێردراوه، ساڵی ١٩٥٦ وازی له كاری سیاسی هێناوە، ساڵی ١٩٥٨ له‌لایه‌ن زه‌عیم ڕوكن عه‌بدولكه‌ریم قاسم (١٩١٤ـ١٩٦٣)ه‌وه به فه‌رمانێكی كۆماری مافی ڕه‌گه‌زنامه‌ی عێراقی بۆ گه‌ڕێنراوه‌ته‌وه به‌ڵام ئه‌و سڵی له وه‌رگرتنه‌وه‌ی كردووه‌ته‌وه و متمانه‌ی به حكومه‌تی عێراق نه‌بووه بۆ گه‌ڕانه‌وه و هه‌ر له شاری تاران ماوه‌ته‌وه، هه‌ر له سه‌ره‌تاوه كه‌سێكی هه‌ژاردۆست بووه و نۆرینگه‌كه‌ی له شاری به‌غدا و دواتر له شاری تاران به ڕووی هه‌ژاراندا كراوه بووه هه‌ربۆیه له‌سه‌ر تابلۆی نۆڕینگه‌كه‌ی نووسی بوو "چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشی هه‌ژار به خۆڕاییه"، له نۆرینگه‌ی تارانیش به‌رده‌وام خزمه‌تی كوردانی هه‌ژاری ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستانی كردووه.
ساڵی ١٩٦٠ به مه‌به‌ستی سه‌ردانی خزم و كه‌سوكاری و دیدار له‌گه‌ڵ هه‌ڤاڵانی له پارتی دیموكراتی كوردستان سه‌ردانی شاری به‌غدای كردووە، له دوای كوده‌تای حزبی به‌عسی عه‌ره‌بی سۆسیالیستی له ٨ی شوباتی ١٩٦٣ و ڕاوەدوونانی نه‌یاره‌كانیان هاوكاریی هه‌ڵاتووه‌كانی حزبی شیوعی عێراقی كردووه كه ڕوویان له شانشینی ئێران كردووه.
سه‌رچاوه‌كان:
- ئەرشیفی دەستەی ئینسکلۆپیدیای پارتی دیموکراتی کوردستان.
- ابراهیم فرهمندنیا، نسل كشی كردها از دیدگاه حقوق بین الملل، (مریوان ـ انتشارات ئه‌وین ـ ١٣٩٦ھ . ش)، ص ص ٢٤ ـ ٢٧.
- اركان حمەامین رشید الزرداوي، "نشأة وعلاقة الحزب الدیمقراطي الكردستاني مع الحكومات والأحزاب السیاسية العراقية للمدة من ١٩٤٦ لغایة ٢٠٠٣"، اطروحة قدمت الی جامعة سانت كلیمنس وهي جزء من متطلبات نیل درجة الدكتوراه في العلوم السیاسة، بأشراف الاستاذ الدكتور علي الحسن، ٢٠١٢م، نسخة الالكترونیة، ص ١٨.
- اعداد : ممتاز الحیدري، مختارات من مذكرات صالح الحیدري، الطبعة الثانیة، (السلیمانیة ـ مطبعة رنج ـ ٢٠٠٤م)، ص ص ٤٩، ٨٠.
- اقامة مراسیم عزاء علی روح المرحوم د.جعفر محمد كریم، جریدة حمرین، جمعیة الكورد الفیلیین، العدد ١٥، أربیل، مطبعة أوفسیت هولیر، أواخر آب ٢٠٠٠م، ص ١.
- ب. هه‌وراز، كورته لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك له‌مه‌ڕ دامه‌زراندن و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی حزبی شۆڕش و ڕزگاری له كوردستانی باشوور، (بێ شوێن ـ ئایاری ١٩٩٣ز)، ل ل ١٩.
- پرسه‌نامه‌یه‌ك له مه‌كته‌بی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستانه‌وه، ڕۆژنامه‌ی برایه‌تی، ئۆرگانی پارتی دیموكراتی كوردستان، ژماره ٣١٤٩، هه‌ولێر، یه‌كشه‌مه، ٦ی ئابی ٢٠٠٠ز، ل ١.
- جعفر محمد كریم، المشكلة البارزانیة وضمان الوحدة العراقیة، جریدة صوت الأهالي، العدد ١٣٨١، بغداد، الأثنین، ١٤ نیسان ١٩٤٧م، ص ص ١، ٣.
- جمعیتنا تواسي الأخ حبیب محمد كریم بوفاة د. جعفر محمد كریم، جریدة حمرین، أعلام جمعیة الكورد الفیلیین، العدد ١٥، أربیل، أواخر آب ٢٠٠٠م، ص ٢.
- جه‌مال بابان، سلێمانی شاره گه‌شاوه‌كه‌م، به‌رگی سێیه‌م، چاپی دووه‌م، (هه‌ولێر ـ ده‌زگای چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی ئاراس ـ چاپخانه‌ی ئاراس ـ ٢٠١٢ز)، ل، ل ٣٢١و ٣٢٣.
- جه‌مال نه‌به‌ز، بیره‌وه‌ریینامه‌ی ئه‌و ڕۆژانه‌ی جاره‌كی دیی ناگه‌ڕێنه‌وه، (سلێمانی ـ چاپخانه‌ی شڤان ـ ٢٠١٧ز)، ل ل ٢١٥، ٢٥٦.
- حبیب محمد كریم، تأریخ الحزب الدیمقراطي الكوردستاني ـ العراق (في محطات رئیسیة) ١٩٤٦ ـ ١٩٩٣، (دهوك ـ مطبعة خه‌بات ـ ١٩٩٨م)، ص ص ٢٨، ٣٥، ٤١، ٥٠.
- حسن لطیف الزبیدي، موسوعة الأحزاب العراقیة، (بیروت ـ مؤسسة العارف للمطبوعات ـ ٢٠٠٧م)، ص ٣٣٨.
- زكي جعفر الفیلي العلوي، تاریخ الكرد الفیلییون وآفاق المستقبل، (بیروت ـ مؤسسة البلاغ للطباعة والنشر والتوزیع ـ ٢٠١٠م)، ص ص ٢٩٨ ـ ٢٩٩، ٥٢١.
- زكي جعفر الفیلي العلوي، تاریخ الكرد الفیلییون وآفاق المستقبل، (بیروت ـ مؤسسة البلاغ للطباعة والنشر والتوزیع ـ ٢٠١٠م)، ص ٥٢١.
- زكیة اسماعیل حقي، الطبیب المثقف الذي ربی جیلا من الكرد علی الكردایتي، صحیفة الاتحاد، الصحیفة المركزیة للاتحاد الوطني الكردستاني، العدد ٣٨٦، السنة الثامنة، السلیمانیة، الجمعة، ٨ أیلول ٢٠٠٠م، ص ١٤.
- ژویس بلو، بررسی تاریخی و جامعه شناسی و مسأله كرد، ترجمه پرویز امینی، (سنندج ـ دانشگاه كردستان ـ مركز پژوهشهای كردستانشناسی ـ نشر شالوده ـ ١٣٧٩ھ . ش)، ص ٥٥.
- سه‌رۆك بارزانی سه‌ره‌خۆشی له به‌ڕێز حه‌بیب محه‌مه‌د كه‌ریم و خانه‌واده‌كه‌ی ده‌كات، ڕۆژنامه‌ی برایه‌تی، ئۆرگانی پارتی دیموكراتی كوردستان، ژماره ٣١٤٩، هه‌ولێر، یه‌كشه‌مه، ٦ی ئابی ٢٠٠٠ز، ل ١.
- الشرطة العامة، شعبة مدیریة التحقیقات الجنائیة، موسوعة سریة خاصة بالحزب الشیوعي العراقي السري، الجزء الأول، (بغداد ـ مطبعة الحكومة ـ ١٩٤٩م)، ص ٨١.
- شه‌عبان عه‌لی شه‌عبان، هه‌ندێك زانیاری سیاسی و مێژوویی، چاپی سێیه‌م، (هه‌ولێر ـ چاپخانه‌ی ڕۆژهه‌ڵات ـ ٢٠١٣ز)، ل ل ١٠٢ ـ ١٠٣، ١٠٧.
- شوان محه‌مه‌دئه‌مین ته‌ها خۆشناو، هه‌ولێر له نێوان ساڵانی ١٩٦٣ ـ ١٩٧٠ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی مێژووییه له بارودۆخی سیاسی، (هه‌ولێر ـ چاپخانه‌ی زانكۆی سه‌ڵاحه‌ددین ـ ٢٠١٦ز)، ل ٦١.
- شێركۆ فه‌تحوڵڵا عومه‌ر، پارتی دیموكراتی كوردستان و بزووتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی نه‌ته‌وه‌ی كورد له عێراقدا ١٩٤٦ ـ ١٩٧٥، وه‌رگێڕانی سواره قه‌ڵادزه‌یێ، (كه‌ركوك ـ چاپخانه‌ی شه‌هید ئازاد هه‌ورامی ـ ٢٠١٢ز)، ل ١٢٨.
- طارق جامباز، حزبی هیوا له لیوای هه‌ولێر، (هه‌ولێر ـ گۆڤاری یاساپارێزی ـ چاپخانه‌ی وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ ـ ٢٠٠٥ز)، ل ٣٩.
- عبدالجبار عبدمصطفی، تجربة العمل الجبهوي في العراق بین ١٩٢١ ـ ١٩٥٨، (بغداد ـ دار الحریة للطباعة ـ ١٩٧٨م)، ص ١٣٢.
- عبدالرزاق مطلك الفهد، الأحزاب السیاسیة في العراق ودورها في الحركة الوطنیة والقومیة ١٩٣٤ ـ ١٩٥٨، (بیروت ـ شركة المطبوعات للتوزیع والنشر ـ ٢٠١١م)، ص ص ٢٤١، ٢٤٧.
- عبدالفتاح علي البوتاني، صفحات من الذاكرة الموصلیة "مجموعة مقالات ومقابلات ومواضیع عن تاریخ الموصل القریب"، (أربیل ـ الاكادیمیة الكوردیة ـ مطبعة جامعه صلاح الدین ـ ٢٠١٧م)، ص ٧٣.
- عبدالفتاح علي البوتاني، منطقة بادینان ١٩٢٥ ـ ١٩٧٠ دراسة في الوقائع والتطورات السیاسیة، الجزء الأول، (أربیل ـ الاكادیمیة الكوردیة ـ ٢٠١٧م)، ص ٤٦٦.
- العرب والكرد المصالح والمخاوف والمشتركات، سعد بشیر اسكندر، الثابت والمتغیر في الموقف القومي الكردي تجاه السلطة العربیة في بغداد خلال العهد الملكي ١٩٢١ ـ ١٩٥٨، (بیروت ـ المركز العربي للأبحاث ودراسة السیاسات ـ ٢٠١٩م)، ص ٩٧.
- عوسمان سه‌نگه‌سه‌ری، به‌شێك له ژیانی سه‌ركرده نه‌مره‌كانی كوردستان، (سلێمانی ـ چاپخانه‌ی سیما ـ ٢٠١٤ز)، ل ٧٧ .
- قاسم لازم العبدالله الجاف، لمحات مختصرة عن تأریخ قضاء بدرة، (بغداد ـ دار الثقافة والنشر الكردیة ـ ٢٠١٤م)، ص ١٥٧.
- كریس كوچرا، جنبش ملی كرد، ترجمه‌ی ابراهیم یونسی، چاپ دوم، (تهران ـ موسسه انتشارات نگاه ـ ١٣٧٧ھ . ش)، ص ص ١٨٨، ٢٣٨، ٣٣٩.
- كه‌ریم شاره‌زا، خه‌باتگێڕی نه‌ته‌وه‌ی كورد د. جه‌عفه‌ری محه‌مه‌د كه‌ریم، ١٩١٠ ـ ٢٠٠٠، قامووسی ناوه نه‌مره‌كان، به‌رگی یه‌كه‌م، (هه‌ولێر ـ له بڵاوكراوه‌كانی كتێبخانه‌ی و ئه‌رشیفی مومتاز حه‌یده‌ری ـ چاپخانه‌ی ڕۆژهه‌ڵات ـ ٢٠١٤ز)، ل ل ٣٦ ـ ٣٧.
- مام جلال، مناضل ذو خصال حمیدة وسجایا انسانیة وصفات نادرة وخلق رفیع، صحیفة الاتحاد، الصحیفة المركزیة للاتحاد الوطني الكردستاني، العدد ٣٨٤، السنة الثامنة، السلیمانیة، الجمعة، ٥ آب ٢٠٠٠م، ص ٣.
- مام جه‌لال، ساڵی كۆنگره‌ی خوێندكاران، به‌شی پێنجه‌م، گۆڤاری خاك، ژماره ١٤، ساڵی دووه‌م، سلێمانی، چاپخانه‌ی ئۆفسێتی دلێر، ١٠ی ئابی ١٩٩٨ز، ل ل ٧ـ ٨.
- محمد سعید الطریحي، الشیعة الأكراد ماضیهم وحاضرهم، (دمشق ـ دار نینوی للدراسات والنشر والتوزیع ـ ٢٠١٣م)، ص ص ٦١١، ٦٣٧ ـ ٦٣٩.
- محمود شیخ سین حسو الریكاني، شنگال (سنجار) في العهد الملكي ١٩٢١ ـ ١٩٥٨، (أربیل ـ الأكادیمیة الكوردیة ـ مطبعة الحاج هاشم ـ ٢٠١٢م)، ص ١١٩.
- محه‌مه‌د شاكه‌لی، گه‌رمیان ڕابردووی نزیك و ئاینده، (سلێمانی ـ چاپخانه‌ی كارۆ ـ ٢٠٠٣ز)، ل ٦٢.
- مسعود البارزاني، البارزاني والحركة التحرریة الكردیة، المجلد الثاني، طبعة الثانیة، (بیروت ـ كاوا للثقافة الكردیة ـ ١٩٩٧م)، ص ٢١٧.
- مه‌هدی محه‌مه‌د قادر، پێشهاته سیاسییه‌كانی كوردستانی عێراق ١٩٤٥ ـ ١٩٥٨، (سلێمانی ـ سه‌نته‌ری لێكۆڵینه‌وه‌ی ستراتیجیی كوردستان ـ ٢٠٠٥ز)، ل ل ١٢٢ ـ ١٢٤، ١٣٢، ١٥٥.
- نوری شاوه‌یس، له بیره‌وه‌ریه‌كانم، گۆڤاری پێشه‌نگ، ئۆرگانی پارتی گەلی دیموكراتی كوردستان، ژماره ٤، ساڵی دووه‌م، كانونی یه‌كه‌می ١٩٨٣ز، ل ٧.
- هه‌ر بۆ فه‌یلی، ڕۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ، ئۆرگانی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان، ژماره ٧٧٧٨، ساڵی بیست و هه‌شته‌م، سلێمانی، پێنجشه‌مه، ٣١ی كانونی دووه‌می ٢٠١٩ز، ل ٣.
- وفاة شخصیة كردیة مناضلة، صحیفة الاتحاد، الصحیفة المركزیة للاتحاد الوطني الكردستاني، العدد ٣٨٢، السنة الثامنة، السلیمانیة، الجمعة، ١١ آب ٢٠٠٠م، ص ٢.
- ویبعث ببرقیة مواساة الی السید حبیب محمد كریم بوفاة شقیقه د. جعفر محمد كریم، جریدة خه‌بات، لسان حال الحزب الدیمقراطي الكوردستاني، العدد ٩٨٧، أربیل، الجمعة، ٤ آب ٢٠٠٠م، ص ٢.
