ساڵى ١٩٧٤ حکومەتى عێراق لە ڕێکەوتنەکەى ١١ى ئازارى ١٩٧٠ پاشگەز بووە و جارێکى تر شەڕ و وێرانکارى لە سەرتاسەرى ناوچەکانى شۆڕش بەرۆکى کوردى گرتەوە، لەبەر ئەوەى خەڵکى ئارەزووى ئاشتى و ژیانى ئاسوودەیی بوون لەم هەڵوێستەى حکومەت زۆر نیگەران بوون و بە توندى دژى وەستان، بۆیە لەگەڵ دەستپێکردنەوەى شەڕدا تەواوى جەماوەر بە هەموو چین و توێژەکانەوە بەرەنگارى هێرشکارى حکومەت بوونەوە، خەباتى قەڵەمیش بە گوڕوتین تر هاتە پاڵ خەباتى چەک، دەستە قوتابیانى زانکۆى سلێمانى و مامۆستايان و ڕۆشنبیران و خەڵکى شۆڕشگێڕ ڕوویان لە ناوچەکانى ژێر دەسەڵاتى شۆڕش کرد و حوکمڕانى بەعسیان ڕەتکردەوە، زانکۆى سلێمانى خەباتى زانستى ئاوێتەى خەباتى چەکدارى کرد، واتا هەردوو ئاڵاى زانست و شۆڕش لەتەک یەک بەرزکرانەوە بۆ ئەوەى بۆ جیهانى بسەلمێنن کە شەڕ و وێرانکارى بەربەستێکى گەورەى بەردەم پێشکەوتنەکانى کوردن و زوڵم و ستەم تەواوى جومگەکانى ژیانى خەڵکى کوردستانى تەنیوە بە زانست و مەعریفەشەوە.
ڕژێمە یەک لەدواى یەکەکانى عێراق هەمیشە بەربەستێکى پۆڵایین بوونە لەبەردەم پێشکەوتنەکانى کورد و هەموو ڕێگایەکیان تاقیکردۆتەوە بۆ ئەوەى کاروانى خەبات و شۆڕش و پێشکەوتن بوەستێنن و دواجار لەبارى بەرن، هەر لەبەر ئەو هۆیە بوو سەر لە بەیانى ڕۆژى ٢٤ى نیسانى ١٩٧٤ کاتژمێر ٩:٤٥ خولەک چەند باڵەفڕێکى جەنگى بە بۆمبى قەدەغەکراوى ناپاڵم بۆمبارانى شارى قەڵادزێیان کرد، ڕق و توڕەییەکانى بە زانکۆ و زانست و خەڵکى سڤیلى ئەو شارەدا ڕشت، کە ناوەندى زانستگەى بە خەستى کردە ئامانج و ئەم شارەى دووچارى مەرگەساتێک کرد کە لە هیچ پێوەرێکى ئەخلاقى، ویژدانى، مرۆڤایەتى جێگاى نابیتەوە، لە چاو تروکانێکدا ١٢٣ کەس لە ژن و منداڵ و پیر و لاو و قوتابى و مامۆستا و کرێکار و جوتیار شەهید بوون لەگەڵ برینداربوونى زیاتر لە ٤٠٠ کەس.
ئەمە گەورەترین داستانی مەرگەسات ئامێز بوو هاتە ئارا و تیکەڵ بە تەواوى داستانەکانى دیکەى خەبات و تێکۆشانى شۆڕشی ئەیلوول کرد، دیاریەکى پڕ لە شەرمەزارى یەکێتى سۆڤیەت و حکومەتى بەعسى هاوپەیمانى بوو بۆ کورد، کە لە ڕۆژنامەى لۆمۆند لە ١٠ى حوزەیرانى ١٩٧٤ بە سامناکترین کارەسات باسکرا.
شەهیدانى ئەم کارەساتە مێژووییە لە گۆڕستانى شارى قەڵادزێ نێژران و ناوى گۆڕستانەکە هەر بە گۆڕستانى شەهیدانى بۆردومانى قەڵادزێ ناونرا، ئەگەر چى لەلایەک ئەم کارەساتە جەرگ بڕە بوو بە مایەى شەرمەزارى ئەنجامدەرانى، بەڵام لەلایەکى دیکەشەوە ویژدانى هەموو کورد و کوردستانیانى هێنایە هەژان و بوو بە وانەیەکى زیندوو لە ناخى هەموو ئازادیخوازێک، کە هەموو ساڵێک یادى دەکرێتەوە، لە ڕاپەڕینەکانى ساڵانى ١٩٨٢، ١٩٨٣ و ١٩٨٧ لە ساڵڕۆژى بۆردومانەکەى قەڵادزێدا وەک ڕۆژێکى مێژوویى ناسرا و دەنگى ناڕەزاى لە تەواوى شارەکانى کوردستان لە لایەن چین و توێژەکانى جەماوەر دژى ڕژێمى بەعس بەرز دەکرایەوە. دانیشتوانى شارى قەڵادزێ ساڵانە بە ڕێپێوان یادى ئەم کارەساتە مێژووییە دەکەنەوە و ئەنجامدەرانى شەرمەزار دەکەن.
سەرچاوەکان:
١- خۆشەوى عەلى کانیەلنجى، بیروەریەکانى عەزیز قازى حەمەد سورچى، چاپخانەى دانیشفەر، هەولێر، ٢٠٢٣.
٢- مسعود بارزانی، بارزانی و بزوتنەوەى ڕزگاریخوازی کورد، بەرگی سێیەم، بەشی یەکەم، شۆڕسی ئەیلوول ١٩٦١-١٩٧٥، چ: یەکەم ٢٠٠٤.
٣- ئارى کەریم، چەند لاپەڕەیەکى زیندوو لە شۆڕشی ئەیلوولدا، چاپخانەى خەبات، دهۆک ١٩٩٩.
٤- ئیسماعیل گوندەژۆرى، شۆرشى ئەیلول لە باڵەکایەتى، چاپخانەى رۆژهەڵات، چاپى یەکەم، ٢٠١٨.
٥- ئیبراهیم جەلال، باشورى کوردستان و شۆڕشی ئەیلوول بنیادنان و هەڵتەکاندن ١٩٦١- ١٩٧٥، چاپی چوارەم، ٢٠٢١.
