حکومەتى عێراق کە شەڕی دەستپێکردەوە ساڵى ١٩٧٤ بەجۆرێک پلانى داڕشت کە لە توانایدا هەیە بە ماوەیەکى کەم شۆڕشى کورد هەرەس پێ دێنێ، قوڕسایی هێرش و پەلامارەکانى بەئاراستەى ناوچەکانى سەرکردایەتى شۆڕش فراوان کرد، بە هۆی تواناى سەربازى زۆر و چەک و تەقەمەنى قوڕسى پێشکەوتووى لە ئاستێکى بەرز، بۆیە لە بەرەکانى شەڕ پێشڕەى بەرچاوى بە خۆوە بینى.

ئه‌و شەڕە لە گوندى گوڵان و باوەخۆشێنى ناوچەى قەرەداغ ڕوویدا لە ١٥ى نیسانى ١٩٧٤، لە نێوان هێزى پێشمەرگەى کوردستان و سوپاى عێراق بە هەماهەنگى و هاوکارى چەکدارانى حزبى شیوعى، کە لە چەند قۆڵێکەوە دوو هێرشیان کردە سەر سەنگەرەکانى بەرگرى پێشمەرگە، بەڵام لە هەردوو هێرشەکەدا سەرکەوتنیان بەدەست نەهێنا، بەڵکو هێرشەکەیان تێشکێندرا و کشانەوە سەربازگەى دەربەندیخان کە لەوێوە دەستیان بە جووڵە کردبوو.

بەعسیەکان کە بۆ جارى دووەم دەسەڵاتى عێراقیان گرتەدەست یەکێک لە پلانە شەڕانگێزەکانیان کۆتایی هێنان بوو بە شۆڕشى کورد، بۆ پیادەکردنى کارنامەکەیان ساڵى ١٩٦٩ هەڵمەتێکى فراوانى هێرش و پەلاماریان بۆ سەر ناوچەکانى شۆڕشى ئەیلوول دەست پێکرد بە هاوکارى و پاڵپشتى تاقمى کۆنى مەکتەبى سیاسى، بەڵام سەرکردایەتى شۆڕش بە پلان و خۆ ڕێکخستنەوەیەکى توکمە بەرەنگاریان بوونەوە و تەواوى پلانە سەربازییەکانیان پوچەڵ کردنەوە.

داستانێکى دیارى شۆڕشی ئەیلوول بوو لە ١٣ى تەممووزى ١٩٦٩ لە بنارى چیاى کۆڕەک لە ڕۆژهەڵاتى خەلیفان ڕوویدا، سوپاى عێراق بۆ داگیرکردنى گوندى ئاڵانە و دەست ڕۆیشتن بەسەر، دۆڵەکە ئەو هێرشەى دەست پێکرد، بەڵام بەتالیۆنى بێتواتەى هێزى پێشمەرگە زۆر بەتوندى بەرەو ڕوویان بوونەوە و هێرشەکەیان تێکشکاندن، ناچار بە پاشەکشە بوون بۆ خەلیفان.

سوپاى عێراق هێرشى سەر گوندى باوەخۆشینى کرد لە نزیک دەربەندیخان لە ٤ى ئابى ١٩٦٣، لەو هێڕشەدا لەگەڵ هێزى پێشمەرگەى قەرەداغ بەرەنگاری یەکتر بوونەوە، دواى دوو کاتژمێر لە شەڕو پێکدادان سوپاى عێراق دووچارى شکستێکى گەورە هات و ناچار بە پاشەکشە بوو بۆ سەربازگەى دەربەندیخان، هەروەها زیانى زۆریشى پێ کەوت.

ئەم شەڕە لە هاوینى ساڵى ١٩٦٥ ڕوویدا لە چیاى کۆڕەک و ڕواندز و دەشتى دیانا، ئامانجى سەرکردایەتى شۆڕش لەو هێرشەدا دەستگرتن بوو بەسەر چیاى کۆڕەک و گەلى عەلى بەگ، وەک پەرچە کردارێک لە بەرامبەر هێرش و پەلامارەکانى سوپاى عێراق کە بەردەوام دەیکردە سەر زۆزک و هەندرێن و شوێنانى تر بۆ ئەوەى گوشار بخاتە سەر سەرکردایەتى شۆڕش لە ناوچەى باڵەکایەتى.

ساڵى ١٩٦٩ زنجیرەیەک هێرش و پەلامارى هێزى پێشمەرگەى بە خۆوە بینی بۆ سەر سەربازگە و ئەو شوێنانەى کەوا لەلایەن سوپاى عێراق و هێزەکانى سەربە مەکتەبى سیاسى کۆن داگیر کرابوون، پەلاماردانى سەربازگەى دوکان لە لایەن هێزى پێشمەرگەوە لە شەوى ١٩-٢٠ ئەیلوولى ١٩٦٩ یەکێک بوو لە زنجیرەى ئەو هەڵمەتانەى کە پێشمەرگە بەسەر سوپاى عێراقیدا سەپاند و توانیان دەست بەسەر سەربازگەکەدا بگرن، بۆ ماوەیەکیش تێیدا بمێننەوە و زیانى گیانى و ماددى زۆریان پێ بگەیەنن.

یه‌كێكە له‌و شه‌ڕانه‌ی كه‌ هێزی پێشمه‌رگه‌ی كۆمار له‌ گه‌ڵ سوپای ئێران ئه‌نجامی دا، شه‌ڕێكه‌ كه‌ له‌ گوندی قوڵته‌ ڕوویدا و پێنج سه‌د كه‌س له‌ سوپای لێ بوو، ژماره‌ی پێشمه‌رگه‌كانیش پێك هاتبوون لە ٢٠ كه‌س له‌ هێزی مه‌هاباد و چه‌كداره‌كانی گه‌وركی و دیوی سه‌رده‌شت و سوێسنی، له‌ گه‌ڵ ئه‌و هێزه‌یش ده‌بینین كه‌ له‌ هێزی بارزانیش مسته‌فا خۆشناو له‌و شه‌ڕه‌ به‌شداری ده‌كه‌ن...

له‌ دوای ڕوودانی هه‌ر دوو شه‌ڕه‌كانی قاراوه‌ و مامه‌شا كه‌ له‌ نێوان هێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌ی كۆماری كوردستان و سوپای ئێران ڕوویدا، ده‌بینین كه‌ هێزی ئێران ناچار ده‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی هێزه‌كانی خۆی له‌ ناوچه‌كه‌ ڕێك بخاته‌وه‌ و پلانێكی گونجاو دابڕێژێت....

له‌ درێژه‌ی ئه‌و شه‌ڕانه‌ی كه‌ له‌ سه‌رده‌می كۆماری كوردستان له‌ نێوان هه‌ر دوو هێزی پێشمه‌رگه‌ی كۆماری كوردستان و هێزی سوپای ئێران ڕوویاندا شه‌ڕی گوندی مه‌لا شێخ بوو.

یه‌كێك له‌و شه‌ڕانه‌ی كه‌ له‌ دوای شكستهێنانی كۆماری كوردستان و پاشه‌كشه‌كردنی بارزانییه‌كان بۆ خاڵه‌ سنوورییه‌كانی نێوان هه‌ر دوو و‌ڵاتی ئێران و عێراق تووشی بوون شه‌ڕی سینگان بوو.

هێزی بارزانی دوای نسكۆی كۆمار و له‌ كاتی پاشه‌كشه‌كردنیان بۆ خاكی عێراق قۆناغێكی نوێی له‌ شه‌ڕ و پێكدادان له‌ گه‌ڵ هێزی سوپای ئێران و هۆزه‌كانی لایه‌نگری حكومه‌ت ده‌ست پێده‌كات...