یه‌كێك له‌و شه‌ڕه‌ گرنگانه‌ى سنوورى لیواى هه‌ولێر كه‌وا كاریگه‌رى ڕاسته‌وخۆى له‌سه‌ر گۆڕینى ڕه‌وتى ڕووداوه‌كان و شۆڕشى باشوورى كوردستان هه‌بوو، شه‌ڕى هه‌ندرێن بوو، دیاره‌ ئامانجه‌ ستراتیژییه‌كانى حكومه‌ت بۆ داگیركردنى چیاى هه‌ندرێن، بوونى چه‌قى سه‌ركردایه‌تى شۆڕشى كورد و باره‌گا و بنكه‌ى بڕیاردانى بارزانى له‌ ده‌ڤه‌رى باڵه‌كایەتى بوو.

ئەم داستانە لە ساڵی ١٩٦٣ لە سەردەمى دەسەڵاتدارى بەعسیەکان لە پارێزگاى سلێمانى ڕوویدا کە بۆچوونیان وابوو ئەگەر هێرشى فراوان بۆ سەر کوردستان ئەنجام بدەن بە ماوەیەکى کەم هەرەس بە شۆڕشی ئەیلوول دێنن و تەواوى کوردستان دەخەنە ژێر ڕکێفی خۆیان، هەرچەندە لە شارى سلێمانى دەستیان کرد بە ڕەشبگیرى و کۆمەڵکوژکردنى خەڵکى بێتاوان، بەڵام نەک سەرکەوتوو نەبوون بەڵکو لە تەواوى پەلامارەکانیان لە چیاى ئەزمەڕ شکستیان خوارد.

سەرهەڵدانى شۆڕشى ئەیلوول و تەقینەوەى ناڕەزایی کورد لە هەمبەر بێ بەڵینى ڕژێمى عبدولکەریم قاسم (١٩٥٨-١٩٦٣)، وایکرد کە لە ماوەى چەند مانگێک چەندین شارو شارۆچكەى باشوورى کوردستان بکەوێتە دەستى پێشمەرگە و لەلایەن شۆڕشەوە بەڕێوەببرێن...

گەرووی عومەرئاغا ده‌كه‌وێته‌ باكووری ده‌شتی دیانا له‌ نێوان گونده‌كانی بادلیان له‌ باشووری و شێخان له‌ باكووری، ڕیگای سه‌ره‌كی سۆران - سیده‌كان به‌و گه‌رووه‌دا تێده‌په‌ڕی، ڕێكه‌وتی ٦ی نیسانی ١٩٦٦،‌‌ سوپای عێراق له‌ زه‌وی و ئاسمانه‌وه‌ هێرشی (توكل علی الله‌) بۆ سه‌ر هندرێن و زۆزك و گه‌رووی عومه‌رئاغا ده‌ست پێكرد

پاش ئەوەی کەوا دەڤەرەکانی باڵەکایەتی و سیدەکان کەوتنە ژێر دەستی هێزی پێشمەرگە، مستەفا بارزانی ڕێبەری شۆڕشی کورد بە هێزێکەوە ڕووی کردە ناوچەی خۆشناوەتی، بە مەبەستی ئەوەی کەوا چالاکییەکانی شۆڕش بگەیەنێتە گشت ناوچەکانی کوردستان کە لە زاخۆوە تا خانەقین بە یەکگرتوویی ڕووبەڕووی دوژمن ببنەوە.

چیای گۆڕەز له‌ ڕۆژئاوای شاری سۆران و باكووری شاری ڕواندز هه‌ڵكه‌وتووه‌، بۆ شاری سۆران شوێنێكی گرنگ و ستراتیژییه‌، ساڵی ١٩٧٤ سوپای عێراق ده‌یه‌ویست له‌ ڕێگه‌ی چیای گۆڕەزه‌وه‌ هێرش بۆ سه‌ر بنكه‌ و باره‌گاكانی هێزی پێشمه‌رگه‌ ده‌ست پێبكات، سوپای عێراق له‌و شه‌ڕه‌ زیانێكی زۆری پێكه‌وت، كه‌ نزیكه‌ی لاشه‌ی ٤٠ سه‌ربازی كوژراوی له‌ مه‌یدانی شه‌ڕه‌كه‌دا به‌جێما.

دواى ئەوەى کەوا هێزى پێشمەرگە دەستى بەسەر دۆڵى هیراندا گرت، ناحیەى هیران و گوندەکانى دەورو بەرى بوون بە بەشێک لە ناوچە ئازادکراوەکانى کوردستان و کەوتنە ژێر قەڵەمڕەوى شۆڕش لە دەڤەرى خۆشناوەتى، تەنها سەرى چیای سەفین و شەقڵاوە تا کەپکى گەرۆتە لە دەستى سوپاى عێراق و پۆلیس و چەکدارە بەکرێگیراوەکاندا مابوو.

چیای سەرتیز ده‌كه‌وێته‌ باكوورى چياى زۆزك و باشوورى چياى حه‌سه‌ن به‌گ، بۆ سه‌ركردایه‌تی شۆڕشی ئه‌یلوول ئه‌و زنجیره‌ چیایه‌ گرنگی و بایه‌خێكی زۆری هه‌بوو، چونكه ئه‌و ڕێگا ستراتيژيیه‌ی كه‌ به‌ گه‌رووى بێشه ‌تێده‌په‌ڕی‌ ده‌ربه‌ندێكى گرنگى به‌يه‌ك گه‌ياندنى ده‌ڤه‌ره‌كانى برادۆست و بارزان بوون به‌ ده‌ڤه‌رى باڵه‌كايه‌تى....

چیای زۆزک يه‌كێكه‌ له‌ چيا ناوداره‌كانی باشورى كوردستان، ده‌ڕوانێته‌ سه‌ر شارى سۆران و به‌كۆمه‌ڵێك گوند‌ ده‌ور دراوه‌، بۆ نموونه‌ گونده‌كانى به‌رسرين و پيروسوان ده‌كه‌ونه‌ ڕۆژهه‌ڵاتى چياكه‌ ...

حكومه‌تی عێراق كه‌ له‌ ڕێككه‌وتنی ١١ی ئازار پاشگه‌ز بووه‌وه‌ و وتووێژه‌كانی په‌كخست له‌گه‌ڵ سه‌ركردایه‌تی شۆڕشی ئه‌یلوول، به‌و نیازه‌ شه‌ڕی ده‌ست پێكرده‌وه‌ كه‌ به‌ ماوه‌یه‌كی كه‌م كۆتایی به‌ شۆڕش بهێنێ، به‌و پێیه‌ی كه‌ له‌ماوه‌ی چوار ساڵی ئاگربه‌ست ...

شه‌ڕی چیای مه‌تین له‌ زنجیره‌ شه‌ڕه‌كانی شۆڕشی ئه‌یلوول له‌ چیای مه‌تین كه‌ ده‌كه‌وێته‌ نزیك ده‌ڤه‌ری ئامێدی له‌ساڵی ١٩٦٣ له‌نێوان هێزی پێشمه‌رگه‌ی كوردستان و حكومه‌تی عێراق ڕوویدا

نیازى خراپى بەعسییەکان دواى کودەتاى ٨ى شوباتى ١٩٦٣ بەرانبەر گەلى کورد لەو کاتەوە دەستى پێکرد کاتێ کەوتنە پێکهێنانى بەدناوترین ڕێکخراوى چەکدارى بەعسى لە مێژووى وڵاتى عێراقدا، ئەویش ڕێکخراوى (حەرەس قەومى) بوو...