داستانى چیاى ڕەش لە سەرەتاى مانگى تشرینى دووەمى ١٩٧٤ لە چیاى ڕەشى ڕۆژئاواى شارى دهۆک ڕوویدا ، چونکە ئەو ناوچەیە لەژێر دەسەڵاتى شۆڕش بوو چالاکییەکانى پێشمەرگەى تێدا بەردەوام بوو بەتایبەتى تۆپبارانکردنى قافلە سەربازییەکان، سوپاى عێراقیش بۆ کپکردنى دەنگ و ڕنگى شۆڕش لەو ناوچەیە هێرشێکى بەربڵاوى ئەنجامدا، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو بەڵکو زیانى گەورەى گیانى ماددى بەرکەوت.

حکومەتى عێراق کە بڕیارى دەستپێکردنەوەى شەڕى دایەوە دژى شۆڕشى کورد ساڵى ١٩٧٤، بە ئامادەسازییەکى بەهێز لە ڕووى سەربازییەوە هێرش و پەلامارەکانى هێنایە سەر کوردستان، شاڵاوەکان بە پاڵپشتى تانک و تۆپ و زرێپۆش و هێزى ئاسمانیەوە شەو و ڕۆژ بەردەوامیان هەبوو، پێشڕەوییەکانى سوپاى عێراق لە مانگى ئاب گەیشتنە ناوچەى بێتوێن و هەڵمەتى سەربازیان بۆ سەر سەنگەرەکانى پێشمەرگە دەستپێکرد لە چیای ماکۆک و دەوروبەرى.

ئەم داستانە لە دەشتى هەولێر لە نێوان سوپاى عێراق و هێزى پێشمەرگە ڕوویدا لە کۆتایی پاییزى ساڵى ١٩٦٥، سوپاى عێراق پەلامارى بنکەو بارەگاکانى پێشمەرگەی دا بۆ ئەوەى مەترسییەکانى پێشمەرگە لەسەر بیرە نەوتەکانى کەرکووک و دابەزینى مەفرەزەکانى پێشمەرگە بۆ ناوشار و شارۆچکەکان کەم بکاتەوە، بەڵام سوپاى ناو براو دووچارى شکستێکى گەورە بوو زیانى گیانى و ماددى زرۆى پێکەوت و نەیتوانى ئامانجەکەى بپێکێ.

ئەو داستانە لە ٤ى ئابى ساڵى ١٩٦٣ لە نێوان بارزان و بلێ و دەوروبەرى ڕوویدا، حکومەتى عێراق هێرشى کردە سەر بارزان و گوندەکانى دەوروبەرى بۆ ئەوەى دەستى بەسەردا بگرێ و وێرانى بکات و شۆڕشى کورد له‌و دەڤەرە پەک بخات، بەڵام هێزى پێشمەرگە بە سەرکردایەتى ڕاستەوخۆى بارزانى ڕێبەرى شۆڕش بە توندى بەرەنگاریان بوونەوە و نەیانهێشت پلانەکەیان سەر بگرێ، دواى چەندین پەلامار و بەرکەوتنى زیانی گیانى گەورە بەر هێزى هێرشبەر، شەڕ و پەلامارەکان بە وتووێژ و ئاشتى کۆتایی پێهات.

ئەو داستانە لە ٢٤ى ئابى ١٩٦٣ لە دەڤەرى بارزان نزیک ناحیەى شێروان مەزنى سەربە قەزاى مێرگەسۆر ڕوویدا، کاتێک کە سوپاى عێراق بە هەماهەنگى لەگەڵ چەکدارانى بەکرێگیراو (جاش) مەبەستى داگیرکردنى ئەو دەڤەرەیدا بۆ ئەوەى سەرانى شۆڕشى کورد لەناو بەرێ و کۆتایی بە شۆڕشى ئەیلوول بهێنێ، هێزى پێشمەرگەش بەرەنگاریان بوونەوە و زیانى گیانى زۆریان پێگەیاندن، سەرەنجام لە ڕێگاى وتووێژ و ڕێککەوتنەوە کۆتایی بە شەڕەکە هات.

ئەم داستانە لە ٢٠ى ئابى ١٩٧٤ لە چیاى كێوەڕەش ڕوویدا، کاتێک کە سوپاى عێراق دەستى بەسەر شارى ڕانیەدا گرت نەخشە داگیرکردنى کێوە بەرزەکانیشى خستە پلانى هێرش و داگیرکارییەکانى، کە شوێنى هێڵى بەرگرى پێشمەرگە بوون، لەم هێرشەدا سوپاى عێراق توانى دەست بەسەر زۆربەى کێوەکەدا بگرێت و ڕەبایە و مۆڵگەى سەربازى لێ دابمەزرێنێ.

حکومەتى عێراق لە بەهارى ١٩٧٤ شەڕی بەسەر کوردستاندا سەپاندەوە، هێرشێکى بەربڵاوى کردە سەر شارى زاخۆ، بە مەبەستى شکاندنى گەمارۆى هێزى پێشمەگە لە سەر سەربازگەیەکى سوپا لە شارەکە، دواى چەند هەفتەیەک لە هێرشى بەردەوامى سوپا بە پاڵپشتى تانک، تۆپ و فڕۆکەى جەنگى و چەکدارانى بەکرێگیراو (جاش) توانیان گەمارۆى سەر سەربازگەکە بشکێنن و بچنە ناو شارى زاخۆ.

حکومەتى عێراق کە شەڕی دەستپێکردەوە ساڵى ١٩٧٤ بەجۆرێک پلانى داڕشت کە لە توانایدا هەیە بە ماوەیەکى کەم شۆڕشى کورد هەرەس پێ دێنێ، قوڕسایی هێرش و پەلامارەکانى بەئاراستەى ناوچەکانى سەرکردایەتى شۆڕش فراوان کرد، بە هۆی تواناى سەربازى زۆر و چەک و تەقەمەنى قوڕسى پێشکەوتووى لە ئاستێکى بەرز، بۆیە لە بەرەکانى شەڕ پێشڕەى بەرچاوى بە خۆوە بینى.

لە حوزەیرانى ١٩٧٤ حکومەتى عێراق هێرشى کردە سەر چیاى سەفین، هەرچەندە پێشمەرگە لە بەرگریدا بوون، بەڵام بەردەوامى هێرشەکانى حکومەت و پڕچەکى سوپا و ماندوو بوونى هێزى پێشمەرگە، وایکرد کە نەتوانن درێژە بە خۆڕاگرى بدەن لەو چیایەدا، بۆیە فەرماندەکانى پێشمەرگەى ئەو میحوەرەى شەڕ بڕیارى کشانەوەیان بۆ کونەفلوسەى پشت چیاى هەورێ دا، لەوێ هێڵێکى بەرگریان دانا تا نسکۆى شۆڕش لە بەهارى ١٩٧٥.

ئه‌و شەڕە لە گوندى گوڵان و باوەخۆشێنى ناوچەى قەرەداغ ڕوویدا لە ١٥ى نیسانى ١٩٧٤، لە نێوان هێزى پێشمەرگەى کوردستان و سوپاى عێراق بە هەماهەنگى و هاوکارى چەکدارانى حزبى شیوعى، کە لە چەند قۆڵێکەوە دوو هێرشیان کردە سەر سەنگەرەکانى بەرگرى پێشمەرگە، بەڵام لە هەردوو هێرشەکەدا سەرکەوتنیان بەدەست نەهێنا، بەڵکو هێرشەکەیان تێشکێندرا و کشانەوە سەربازگەى دەربەندیخان کە لەوێوە دەستیان بە جووڵە کردبوو.

داستانى مەرگە وەک پەرچەکردارێک لە وەڵامى لەشکرکێشییەکانى سوپاى عێراق و چەکدارانى بەکرێگیراو و چەکدارانى باڵى مەکتەبى سیاسى کۆن ڕوویدا لە ٦ى تشرینى دووەمى ١٩٦٩، لەم داستانەدا پێشمەرگە سەرکەوتنێکى گەورەى بەسەر هێزەکانى حکومەتدا تۆمار کرد، توانى دەست بەسەر ناوچەکەدا بگرێت و زیانى گیانى و ماددى زۆر بە هێزەکانى حکومەت بگەیەنن.

بەعسیەکان کە بۆ جارى دووەم دەسەڵاتى عێراقیان گرتەدەست یەکێک لە پلانە شەڕانگێزەکانیان کۆتایی هێنان بوو بە شۆڕشى کورد، بۆ پیادەکردنى کارنامەکەیان ساڵى ١٩٦٩ هەڵمەتێکى فراوانى هێرش و پەلاماریان بۆ سەر ناوچەکانى شۆڕشى ئەیلوول دەست پێکرد بە هاوکارى و پاڵپشتى تاقمى کۆنى مەکتەبى سیاسى، بەڵام سەرکردایەتى شۆڕش بە پلان و خۆ ڕێکخستنەوەیەکى توکمە بەرەنگاریان بوونەوە و تەواوى پلانە سەربازییەکانیان پوچەڵ کردنەوە.